لیلیٰ ھالد – میران بلوچ

لیلیٰ ھالد

چمشانک:میران بلوچ

دی بلوچستان پوسٹ

اے کتاب ءِ نَدکار ( Writer) سارہ ارونگ انت ۔ کتاب Leila Khaled _ Icon of Palestinian liberationاولی رَند ءَ 2012 ءَ چاپ ءُ شنگ کنگ بوتگ۔ کتاب ءِ توکہ زیادہ تر (Reference) 2 کتاب ءَ چہ زورگ بوتگ آں اولی( Shoot the women Frist ) ءُ دومی( My people shall live ) سارہ اورنگ زیادہ تر (Revolutionary lives) انکلابی زندگیانی سر ءَ لکھیتگِ اے کتاب ھم یک انکلابی زند ءِ سر ءَ انت ۔ اے کتاب سارہ ارونگ چیزے بھر ( Chapter)توکءَ بھرکرُتگ ءُ لیلیٰ ءِ زند ءِ سر ءَ شوکین وڑے ءَ چمشانک دور داتگ ۔

پجاَر : لیلیٰ ھالد یک پیلستینی (Palestinian) زالبول ھائی جیکر(Hijacker) ءِ نام ءَ چہ زانگ بیت . لیلیٰ ھالد گل (PFLP) Popular Front Liberation Of Palestine ءِ باسک ءِ بوتگ آئی ءِ جند 9 اپریل 1944 ھایپہءَ ودی بوتگ ۔ لیلی ھالد وتی ھائی جیک ( Hijack) 29 اگست 1969 چہ باز زانگ بیت ۔ لیلی 2 جھاز ءِ اغوا کنگءَ آوار بوتگ ھوار بوگ ءَ پد اے 1969 اولی ھائی جیک بیت دومی ھائی جیک 1970 وت آئی سنگت کنے ھمے ھائی جیک سنگت جنِگ بیت ءُ جندے دزگیر کنگ بیت دزگیری پد آئی سنگت برتانیہ جھاز ءِ اغوا کنگ ءَ پہ لیلیٰ ءِ اجو کنگ ءِ واستا گڑا لیلیٰ ھالد ,6 ستمبر 1970 پہ 144 مساپرانی بدلہ یل کنگ بیت ۔ لیلیٰ ھالد ءِ جنگول ءِ پژدر ءِ ءُ پلستین ءُ اسرائیل ءِ بنداَتی (Conflict) مسلہ ءَ مارا زانگ ءِ واست ءَ نوں کمو گوستانک ءِ توک ءَ روگ لوٹ اِیت ۔

چون پلستین ءُ اسرائیل ءِ جنگ بندات بیت ءُ چہ وڑ لیلیٰ ھالد گون وتی کھول اوار لبنان ءِ باھوٹی بُنجُل سر بیت ءُ پد ءَ یک( Fighter) جنگول ءِ جوڑ بیت۔ یھودی (Jews ) 1800ء تک سک دگہ وڈ بوتگ انت ھچ ملکُ آھانا وتی کنگءَ نبوتگ گدان چمداں یھودیانی توک ءَ یک الگ ملکُ سوچ ودہ بوت کہ ما وتی واست ءَ وت ملکہ جوڑ بکنت ۔یک جرنلسٹے (Theodor Herzl ) وتی 1896 پملیٹ ءِ توک ءَ نوکیں پولیٹیکل موومنٹ ءِ بندات کُرت( Jews ) الگ ملکُ ءِ واست ءَ( Zionism) موومنٹ بندات بوت ۔ 1881مزنءِ کچءَ یھودی پلستین ءِ توک ءَ شت انت ءُ جاھ کُت اش اے وھد ءَ پلستین بادشاہ عثمانیہ Ottoman ءِ Empire کنٹرول ءَ بوتگ ءُ بادشاہ عثمانیہ توک ءَ 3 مزب مسلمان ،کرسچن ءُ یہودی موجود بوتگ انت ۔ 1915ءَ World war 1 برٹش بادشاہ عثمانیہ پروشِ دنت ءُ پلستین ءِ دزمھار برٹش ءِ دست ءَ کیت انت ۔ گڑا برٹش گون یھودی (Promise) اَھد کنت کہ شمارا پلستین ءِ کر ءَ ملک جوڑ کن ئے دی ئے۔

ھمے وھد ءَ 1933 ھٹلر (Hitler) پاور ءِ توکہ کیت ءُ یورپ ءِ توکہ یہودیانی نسل کشت کنت بازیں یھودی درکپن امریکہ ءُ مزن کچ ءِ پلستین ءَ روانت ۔ 1948تک برٹش پلستین ءِ چہ درکیت ءُ کنٹرول United Nations دنت گڑا یونائیٹڈ نیشن UN Partition Plan جوڈ کنگ بیت پلستین بھر کنگ بیت ٪55 زمین یھودیاناں دیگ بیت ءُ ٪45 پلستینیانی مردماناں دیگ بیت (Jerusalem) یروشلم کنٹرول UN وت زوریت پرچا کہ اے زمین کلُ مزبءِ واستہ مقدس ءِ سرزمین ءِ بوتگ یھودی Partition ءِ کبول کنءَ 1948 اسرائیل جوڑ بیت اِنت ۔ دومی نمگءَ ارب ملُک اے چیزءَ چہ نا وش بنت چمد ءَ اسرائیل ءِ ھلاپ ءَ جنگءِ بندات بیت ۔ 1948 اولی ارب اسرائیل جنگ شرو بیت اولی جنگ ءَ اسرائیل کٹیت ءُ کجام جاگہ پلستین ءِ گن اھانی سر ءَ ھم کبزہ کنت ۔ 1967 ء (Six day Arab Israel war ) بیت گڑا گزہ (Gaza) ھم اسرائیل ءِ کنٹرول ءَ کیت ءُ ھمے شش روچ ءِ جنگ پژدر 7لک پلستینی لیلیٰ در کیت اشی توکہ لیلیٰ ھالد ءِ کھول( Family ) ھم اوار بیت کہ لبنان ءَ روانت ءُ باھوٹی بُنجُل ءَ مدتءِ تک زند گوزینءَ چمے کیمپ لیلیٰ ھالد ANM ءَ اوار بیت ءُ پدا PFLP ءِ اوار بیت ۔

ھیاپہ لبنان کویت: ھیاپہ( Haifa)ھما جاھ انت کہ لیلیٰ ھالد ودی بوتگ ۔ 1948 ارب ءُ اسرائیل جنگانی پژدرءَ بازیں مھلوک ءِ چہ ھیپہ درکیت ایشیانی توکءَ لیلیٰ ھالد ءِ کھول آوار بیت ۔ اے جنگ ھما وکت ءَ بنا بیت وھدے اسرائیل ءِ نوکیں ریاست ءِ اعلان کنگ بیت گڈان ارب ملکُ ایشی ھلاپ بنت ءُ یک جنگءِ بنا بیت ۔ لیلیٰ ھالد ءِ کھول گون لیلیٰ ھالد آوار لبنان ءِ باھوٹی بُنجُل (Refugee camp) ءِ دارانت ۔ھمے کیمپ توکءَ لیلیٰ وتی مزن ءِ زندے گوزینتگ پد وتی مردومانی بزگیَ دروست چیزاں گندیت ماریتِ گڑا وتی ھکانیِ گرگ ءِ واستا جھد کنت بندات ءَ گون( ANM) ارب نیشنلسٹ موومنٹ ءَ گون آوار بیت وکت ءِ گون ءَ وھدے (PFLP) جوڈ بیت پدا ھمے تنظیم ءَ آوار بیت ۔ لیلیٰ ھالد وتی بیچلرے ڈگری پاس کنت گڑا پہ گیشیں وانگ ءَ اسکالرشپ نہ ملیت گڑا آئی برات کویت ءِ بیت ھمارءَپہ ایڈمیشن ءُ پیس( Fees) واستہ گُشیت ۔AUB ایڈمیشن زوریت بلے برات پیس دات نکنت پرچہ کہ آں وتی کھول ءِ زر دیگی ھم بیت۔ گڑا لیلیٰ وت کویت ءَ روت پہ وانینگ ء واستا کہ آں مالی ھالت شر نبن ۔کویت ءَ وانینگ ءَ ھوار (ANM) واستا ھم چیروکیائی( Underground) کار کنگءَ بنت ۔ لیلی ھالد ئے برات ANM کار کنگ ءِ بیت بلے بے نکاب (Exposed) بیت ءُ کویت ءَ چہ جلاوتن(deport) کنک بیت انت-

لیلیٰ دی پائئٹر : Leila the fighter
وھدے کے( PFLP) جوڈ بیت لیلیٰ ھالد اوار بیت ۔ بندات ءَ لیلیٰ ھالد ءَ گلَ( Organization)نیمگ ءَ گشُگ بیت کہ ٹرینگ ءِ واستا سبر بکن اگاں تو یک سالے ءِ توک ءَ 10 باسک جوڈ کنے ترءَ ٹرینگ ءَ دیم دیگ بیت ۔بلے لیلیٰ ھالد 10 ماہ ءِ توکہ 20 باسک جوڈ کنت گڈان امان ءِ شمُالی کیمپ ءَ ٹرینگ ءَ دیم دیگ بیت ۔ ھودا آں ٹرین کنگ بیت کہ چون تُپنَگ ءُ ھینڈ گرنیڈ Hand) Grenade) کار مز کنگ بنت ءُ جنگی تریکہ کار سوج دیگِ بیت ۔ ھمے ٹرینگِ باوتہ ایلین میکڈونلڈ ءَ گُش اِیت کہ کیمپ کوھانی توک ءَ بوتگ ءُ سک سردی ھم بوتگ بلے گُش اِیت من سک گلاَبال بوتگُوں کےمنی جنگُول جوڈ بوگ ءِ واب پورا بوتگ ۔گُش اِیت من ھمنچو گَلابال بوتگوُ سے سپ ءُ سے روچ واب نہ شتگ۔

اے بنیادی پوجی ٹرینگ ھلاس بیت گڈان ھائی بودِناکی (Ability) چارگ بنت ءُ ڈنی آپریشن ءِ واستہ توار کنگ بیت ڈنی آپریشن یونٹے سربراہ داکتر وادیھ ھداد بیت کہ ڈنی آپریشن ءِ یونٹ ءَ چلاینگ ءِ بیت۔ اولی آپریشن واستا تیار کنگ بیت کہ TWA جھاز انت کہ ہائی جیک کنگی انت گڈان آں ءُ سلیم اے جھاز ءِ ھائی جیک ءَ اوار بنت وتی گونءَ گرینڈ ءُ وتاس ءِ بر انت ایشانی سیٹ پرست کلاس (Frist Class) دیمیِ سیٹ بنت جھاز ءَ ھائی جیک کنتَ ۔اے جھاز ءِ ھائی جیک کنگءِ پژدر اے بیت کہ اے جھاز ءَ توکہ اسرائیلی جنرل یتزاں رابن ءَ سوار بوگی بوتگ لیلیٰ گُشیت کہ جھاز ءِ ھائی جیک کنگ ءِ سؤب تھناَ آوار جنگ نبوتگ بلکہ مارا پیلستینی مرُومانی ھالت دنیا دیم ءَ آرگی بوتگ تاکہ دنیا پیلستینی ھالتانیَ سرا گپ بکن متلب کہ دنیا توجہ ئے پیلستین ءِ نیمگ ءَ آرِگ ۔

لیلیٰ ھالد گُش ایت ھائی جیکینگ مئے مجبوری بوتگ مار ءَ شوک نبوتگ کہ اے کار ءَ بکن انت بلے مئے آواز سرَگوز کَنَگ (Ignore) بوتگ چریشی پیش مئے آواز باھوٹی بُنجُل(Refugee camp) کسءَ گوش نداشتگَ گڑا اے ھائی جیک ءِ زریہ مارا وتی آواز دیما آوارگی بوتگ ۔ اے ھائی جیک ءَ پد لیلیٰ ھالد پیلستینی ھیرو جوڑ بوت ۔

بلیکِ ستمبر: 1970 سیاہ ستمبر ءِ روچ گُشگ بیت پرچا اے ھما روچ بیت کہ اردنءِ پوچ کساس 25000 پیلستینی مہلوک جنتَ آئی توکہ لس مہلوک ءُ پیلستینی جنگولِ اوار بنت گڈان یاسیر اراپت ھمے ماھ ءَ سیاھ ستمبر ءِ ماھ ءِ سرا نامہ ھیر کنت۔ اے وکتءَ اردن( Jordan) توکءَ بادشاہ ھسین ءِ دور بیت ءُ پدا اُردن ئے کنٹرول (PLO) پلستین لبریشن آرگنائزیشن بیت کہ اردن توکہ چہ آں اسرائیل جَنَگ ءَ بنت پلستینی پدائی پی ایل او سرعام چمد ءَ ھمل ءَ کنگَ بنت ۔ اے چیز ڈارک بادشاہ ھسین ءِ ھکومت ءَ چلینج کنگَ بیت متلب کہ بادشاہ ھسین ءِ تیوگِے (Authority) چلینج بوگ ءَ انت۔(PLO ) ءَ اے وکت ءَ ارُدن ءِ توکہ گشُت کنہ کہ (State with in state) متلب کہ آئی ریاست توک ءَ وتی ریاست جوڈ کُرتگ نو بادشاہ ھسین ایشی ءِ ھلاپ ءَ ایکش زوُر ایت ءُ پوچ کشی ءِ شروھ کنت ۔ نو ارُدن ءِ توکہ مارشل لاء لگیتِ ءُ پلستینی جَنگجو گون اردن ءِ پوچ ءَ جنگَ بیت نو تا 1971 ارُدن ءِ توکہ پلستینی جَنگجو جَنَگ ءُ در کنگ بنت مزنءِ کچ پلستینی مردُم جَنَگ بنت ھنچو گشُگ بیت کہ اکہ مردُم اسرائیل پوجءَ 25 سال توک ءَ نہ جتَگ کہ ارُدن ءِ پوچ ءَ 11 روچ ءَ جتَگ۔

سور ءُ مرگ: مرچی لیلیٰ ھالد ءِ مرگ ءِ گپ ءَ بجن انت گڑا لیلیٰ ھالد ءَ کساس 80 سال بیت کہ ھنگہ زندگ انت ۔ لیلیٰ ھالد ءِ سورانی گپ ءَ بکن انت گڑا لیلیٰ ھالد 2 سور کرُتگ اولی سور گون ابو بسام کنت ءُ دومی سور گون پیاز راشد گون کنت آئی ءِ اولی سور پرُش ایت متلب دیر نہ جِنز ایت پرچہ کہ ھردو جنگجو بوتگ انت ءُ مدام وتی مشن ءُ کارانی توکہ یک دومی ءَ وکت دات ھم نہ کرتگ اش ۔زاھر ءِ گپ ءِ کہ یک جنگجو واستہ وتی( personal) زاتی زند نیست انت آئی زند کوم ءِ واستا انت گڑا لیلیٰ ھالد ءُ بسام( Divorce) تلاک زورانت ۔ دومی سور گون میڈیکل ءِ نودربر پیاز راشد گون بیت کہ آئی ءَ چہ دو چکُ ھم ھست اِنت ۔

انکلابی زالبول:Revolutionary women یک عام زالبولے ءِ زند مدام گون وتی زاتی زند ءَ بندوک انت ءُ تھنا پہ وت زندگ انت بلے یک انکلابی زالبولے ءَ زند تھنا وتی زاتی زند نہ انت بلکیں آ پہ کوم ءَ زندگ انت ۔لیلیٰ ھالد مرچی یک نامہ کہ مئے دیم ءَ انت آئی پہ وتی کوم ءَ چیزے کرُتگ کہ ما لیلیٰ ھالد ءَ مرچی وانگءَ اں ۔ بلوچیءِ توکہ اے ڈولءِ کردار ھست کہ آھاں پہ وتی کومءَ کُرتگ ۔ لیلیٰ ھالد ءِ جند یک انکلابی زالبولانی نام ءَ چہ زانگ بیت ۔ تھریک توک ءَ زالبول ءِ مزنے کردے ھست زالبول( Mass Mobilization) کُت کن ۔ تھریک ءِ توکہ زالبول گراؤنڈ ءَ شوکین وڑے وتی دست ءَ کُرت کنت بازیں جاہ جارول ھال ھنچوش بنت کہ مردینِ جاورھال ءَ گراؤنڈ ءَ سیاست کُرت نکن ۔ لیلیٰ ھالد پیلستینی زالبولانی واستا یک چیدگی زالبولے بوتگ کہ گون پلستینی تھریک بندوک بوتگ ۔

لیلیٰ ھالد گُش ایت کہ (PFLP) لیڈر جورج ھباش کنءَ گُشتگ تو (Gernal union of Palestinian womens) یک Representative ءِ جوڑ بو وتی زالبولانی نمائندگی ءِ بکن گڑا لیلیٰ ھالد گُشیت کہ من یک جنگجو ءِ من وتی تپنگ ءَ دست ءَ چہ دور دات نکناں لیلیٰ ھالد گُشیت پرچا کہ من اے گپءَ باور کناینگِ لوٹیتگ کہ ما زالبول ھم درُست کار ءَ کُرت کنگ ءِ کہ کجام کار ءَ مردین کرت کنت ۔ تھریک توکہ زالبول ھچ ھساب ءَ کمزور نہ انت یک ھساب آں ۔ ما بچار انت کہ گلام مدام یک ھساب ءَ انت آں کہ مرد ءِ بیت یا زالبول ءِ ھردو گلام انت ءُ گلام ءِ واستا( Gender ) معنی نداریت ھنچوش جزبہ کرد ءِ توک ءَ ھست انت زالبول ءِ توک ءَ ھم ھست ۔ بلوچ چاگرد ءِ توکہ مزاھمت ءَ اے چیز پدر کُرتگ کہ زالبول ھچ کم نہ انت مئے چاگرد ءِ توک ءَ اے گپ پدرِ انت کہ زالبول سیاسی ھردو پڑاں مھُکم انت ۔

پلستین ءَ چہ ارُدن ءِ روگ : 1992 لیلیٰ ھالد ءُ آئی چُک ءُ لوگ واجہ دمشک ءَ چہ اُردن امان ءَ روانت ۔ اے وکت اردن ءِ توکہ ایشان ءَ باز جیڑھانی دیمپان بنت ھنچوش کہ لوگ گس جاہ ءُ پیاز ءِ کلینک ءِ مسلہ سک باز جیڑہ ءِ دیمپان بیت بلے نو well settled انت ۔ بندات ءَ آئی زاگانی وانگ ءِ جیڈھ پر چہ کہ اودھ کسان ءِ لیول ءَ انگریزی واننگ نبیت-

لیلیٰ ھالد ءِ باندات ءُ پلستین ءِ باندات : لیلیٰ ھالد ءَ جستُ کنگ بیت کہ تو کدین ریٹائر بہ ئے لیلیٰ ھالد شوکین جوابے دنت کہ مرُدم کدی جھد ءَ چہ ریٹائر بوت نکنت کومی جنگ ءِ توکہ اُمر ءِ تکازہ نیست ۔ لیلیٰ ھالد بندات ءَ سلاہ بندیں گلے ءَ کار کنگ ءَ بوتگ بلے نوں سیاسی کار ءَ گون ھوار انت ءُ پلستین ءِ باندات ءِ واستہ کار کنگ ءَ انت ۔ لیلیٰ ھالد مرچی ھم وتی ھک ءِ واستا گھگیری کنگءَ انت ۔

2: پلستین ءِ باندات اد ءَ گُش اِیت کہ منا یکین انت کہ پلستین ءِ مردُم جنگَ کن اَنت پرچہ کہ پلستین یک جنگ جاھ ءُ مئے مرُدم مدام گون کبزھ گیراں جنگ کن اَنت ۔ پلستین ءِ باندات مدام یک جنگ جاھ ءِ 1948 بگر تا تنی وکتءَ جنگ ھست ءُ پلستینی جنگءَ انت ۔

اے کتاب ءِ توکہ overall کہ چیز ڈسکس بوتگ انت آں لیلیٰ ھالد ءِ زند آئی کرد ءُ آئی زندے( Experiences) لیلیٰ ھالد ءُ ھاس کر زالبولانی کرد ۔مرچی اے اڈین زند مارھ بلوچ ءِ ھم گندگ ءَ کیت انت ۔