بلوچ یاداشتی راجدپتر (لٹریچر) ۔ حنیف بلوچ

الم بوانیت

بلوچ یاداشتی راجدپتر (لٹریچر)

نبشتکار:حنیف بلوچ

دی بلوچستان پوسٹ 

“بے گال ءَ نہ بیت گُپت نہ بیت گُپت نہ بیت کِرد
گال اَنت کہ گُپتار بنت گُپتار بنت کِردار” سیدؔ

نمیرانیں واجہ گوس بہارءِ وانگی(کتاب) بلوچی لیک وڑ ءِ دومی پُشتانک کہ من ونت تہ ماتی زُبان ءُ آئی ءِ ارزشت ءِ بابت ءَ باز بے دروریں دانک نبشتہ اَت، اے کتابءِ تہا واجہ گوس بہارءَ جہان ءِ مزن مزنیں نبشتکار ،زبان زانت ،کوّاس ءُ شاھزانتانی بازیں درورے پہ زبان دوستی ءِ بابت ءَ داتگ اَت کہ آ من ماں وتی نبشتانک ءِ تہا یک برے پد ءَ آؤرتگ اَنت۔

کتاب ءِ بازیں جاھاں واجہ گوس بہار گوں مئے راجدوستیں گلاں دزبندی کنت ءُ گُش اِیت کہ “آ وتی گلانی جارینکاں چہ دگہ زُبانانی بدل ءَ ماں وتی جندئے ماتی زبان بلوچی ءُ براھوئی ءِ تہا نبشتہ ءُ شنگ بکن اَنت ءُ وتی زبانان ءَ چہ گار ءُ گاروٹی ءَ بہ پہریز اَنت ،ھردے کہ زُبان شُت تہ راجدوستی ھم باز دیراں پشت نہ کپ اِیت”۔

بلے مروچی مئے راجدوستیں کوّاسانی شر شرّیں نبشتانک ماں اردوءَ اَنت ،راجدوستیں گلانی پنتاک ءُ سیاھگ ،تندجاہ ءُ چاگردی رسانکدرءَ بگر دانکہ ھال ءُ اھوالاں دُرا ماں اردو ءُ دَریں زبانان اَنت، بائید ءُ گہتر اِش اِنت کہ اے کار ماں وتی جندئے زُبان بلوچی ءُ براھوئی آنی تہا کنگ بہ بنت۔

منی نبشتانک ءِ سرھال لٹریچر ماں بلوچ یاداشتی راجدپتر ءَ ،مروچی ئیں وھدءَ نبشتہ کار باز اِنت بلے ھنچو سر ءَ گْوازینتگیں ھَمُک نبشتانک مانائے نہ دار اِیت، بلے ھما نبشتانک کہ ادبی تہراں گوں بندوک بہ بیت ، وتی مہلوک ءِ رھدربری ءَ بہ کنت، چاگردانی اکساں سَھرا بہ کنت، نبشتکار وھد ءِ ھمبراہی ءَ وتی نَد ءِ توجیل کاری ءَ بہ بارت گوں، گڑا اے نبشتگیں چیز راجدپتر ءِ بہرے بوت کن اَنت. شعر ءُ لچّہ ءِ دْروشمءَ بنت ، نبشتانکے ءُ یا کہ گال ءُ رِدے ،بلے اِد ءَ ھم یک شرتے ھست اِنت کہ تی ھمے نبشتہ کتگیں دانک تی وتی جندئے زبانءَ بہ بنت ،اے گپ ترا یات دارگی اِنت کہ ماں اردو ءُ دَریں راجانی زباناں نبشتگیں چیز ھچبر تی بلوچی ءُ براھوئی ءِ یاد داشتی راجدپتر ءِ بہرے بوت نہ کنت۔

بلے بدبہتی اِش اِنت کہ ما زُبان ءِ اَرزشتءَ ھچ نزانیں، ءُ وهدے کہ ما جہانءِ ایدگہ آشوبانی بابتءَ کہ وانیں یا کہ اِش کنیں تہ جتا جتائیں ھیال ءُ لیکّہ دیمءَ کاینت ءُ مردم آھانی سرا جیڑگءَ لاچار بیت۔

اَنچو گُش اَنت کہ چیئرمین ماؤزے تنگ انگریزی زُبان شرّی ءَ دربُرتگ بلے آئیءَ وتی توامیں زندءَ گوں دومی کسءَ انگریزیءَ ھبر نہ کُتگ ،اے آئیءِ چین ءُ چینی زبان دوستی بوتگ۔چیئرمین ماؤ ءَ اے ھم گُشتگ کہ “من دگنیاءَ گُشگ لوٹاں کہ چین گُنگّے نہ ئے، آئی ءَ وتءَ یک زبانے ھست اِنت . اگاں دگنیا مئے نزیکءَ آھگ لوٹ اِیت یا مارا زانگ لوٹ اِیت تہ آئیءَ را مئے زبان وانگ ءُ زانگ کپ اِیت”۔

آئی پہ وتی زبان ءِ شاهگان کنگءَ دری راج لاچار کتگ اَنت، بلے ما…؟ ما دری راجاں کُجا وت وتی دژمن ءِ زبان ساہءَ پتاتگ۔

ھمُک زبان زانتیں کوّاساں کہ وان ئے داں آھانی دانک ھمے یکین اِنت دانکہ زبان نہ بوت گڑا ھچ چیز نہ بیت .اَنچو کہ زبان زانتیں پروفیسر شے رشید احمد ماں وتی یک نبشتانکےءِ تہا گُش اِیت کہ “ھما راجءَ کہ وتی ھچ چیز دوست مہ بیت ءُ پہ دگرانی ھمک داب ءَ ھُدوک بہ بیت، آ راج چے پیم زندگ بوت کنت ؟ راج بے جانیں مہلوک ءُ مُچی یےءِ نام نہ اِنت،بلکیں راج چہ سِتک، راجدپتر ،دود ءُ ربیدگ ءُ راجی بالابندی ءَ رُدوم زوراِیت ءُ مہکم بیت۔ زبان بُرزءَ گْوشتگیں راجی سازینکانی دْرشانءِ اِھمیں پارست اِنت .وھدے چہ یک راجے ءَ آئی ءِ زبان زِنگ بہ بیت بِزاں چہ آئیءَ ھَمُک چیز زِنگ بوتگ ،زُبان کہ پشت نہ کپت گڑا راج ءُ زمین ھم پشت نہ کپ اَنت”۔

ھمے پیم انگریزی شاهزانت لارڈ میکاولے ءِ یاداشت کُتگیں گپّے یاد اَتک کہ آ ھم من چہ واجہ گوس بہار ءِ کتاب ءَ دربُرتگ اَت۔
لارڈ میکاولے گُش اِیت کہ “اگاں شُما اے ھَتبءِ سر ءَ سرزندی ءُ ھاکمی کنگ لوٹ اِت گُڑا اے ھَتب ءِ مہلونک ءَ چہ راجی زُبان ءَ زبہر بہ کن اِت ،اَنچیں مردُم پیداک بہ کن اِت کہ رنگ ءُ دروشُم ءَ ھِندو بہ بنت بلے گُپتار ءُ رواج ءُ پگر ءُ ھیالءَ چہ انگریزءَ دستے دیمءَ بہ بنت”۔

ھمے ڈول دگہ اردو زبان ءِ نبشتکارے بانُک سُگرا سَدپ وتی یک نبشتانکےءِ تہا چُش گُش اِیت کہ “چہ ماتی زُبانءَ دراَتکگیں ھَمُک گالءَ یک کراماتیں اَسرے هست ءُ بیت ،چو زمینءِ وڑءَ پہک ءُ پلگار اِنت ،ماتءِ زانسر ھما مُہکمیں کلات اِنت کہ آئیءِ سرا ھچ اُرش کار سوبین نہ بیت۔ماتءِ مارگ ءُ مارِشت، اھساس چو دْرچک ءِ بزّیں ساھگءَ اِنت ءُ ماتءِ جزبگ چو شہکور ءَ مُدامی تچوک اِنت۔ اے زمینءِ تْوامیں مہر چو ماتےءِ مھر ءِ وڑ ءَ اِنت ،بوت کنت کہ زمینءَ پرے ھاتر ءَ ماتیں زمین یا ماتیں سرڈگار گْوش اَنت ءُ ھمے زمین ءُ سرڈگار ءِ زبان ءَ را ماتی زبان گْوش اَنت۔ زبان ءُ زمین ءِ سیادیءَ زانندگیں مردم مدام ماتی زبانءِ توسیپ ءُ ستاءَ کن اَنت ،چی ءَ کہ ماتی زبانءِ مانا نہ ایوکءَ ماتیں زُبان اِنت بِہ گِندئے اے زمین اِنت هم ءُ زمین چہ هر چیزءَ چَکار اِنت”۔

نوں مروچی ما پہ اگل ءُ ھوش ءُ سرپدی ءِ گومءَ وتی زُبان ،راج ءُ زمینءَ ماں کورچاتءَ چگل دیگءَ اِیں ۔بلوچ یاداشتی راجدپتر(لٹریچر)ءَ ماں اُردو ءُ دگہ زُبانانی میار کنگائیں۔ اے گپ مارا پہ وھد پَھمگ لوٹ اِیت کہ ما وتی لبزانکی مڈّیاں وت کہ دوست نہ داریں آھاں دگہ راج وتی کجام مکتبءَ ،ءُ چون پھریز اَنت ءُ زندگ دار اَنت ؟ بلے کَول ءِ اَھدی بلوچانی ئیگءَ “مردم ءِ اَگل کہ روت گڑا اُشتر ءِ سر ءَ کُچک ءِ وارت”۔

پیسرءَ ما مدام بژنیگ بیتگیں کہ بلوچ راجءَ شرّیں وانندگ ءُ سرپدیں مردم نہ بیتگ پمیشکا بلوچ راجءَ راجدپترے پہ نامءَ نیست اِنت۔ بلے نوں کہ یک ھِسابے ءَ اگاں ما بچاریں تہ بلوچ ءَ شرّیں وانندگ ءُ کْواسیں مردم ھست ، بِزاں نوں بلوچ ھر پیمءَ وتءَ رکّینت کت کنت ، بلے اَنچو کہ وتی رکّینگ ءِ ھمّتے ماں دلءَ بِہ بیت ،بلے مردم اے گندایت کہ مروچی هر چیز ءِ سر ءَ آئیءَ دَزرس ھست اِنت ءُ انگت ھچ نیست گُڑا بے کِساس درد بیت مردمءَ .

ُ نبشتکاری ءِ چمّگے مرچی بلوچ ءِ گْورا پَچ بوتگ بلے انگت بِہ زان کہ ھچ نیست ، چیاکہ بلوچءِ وانندگ ءُ نبشتکار چہ وتی ماتی زُبانءَ گیش دَری زُباناں وان اَنت ءُ نبشتہ کن اَنت ۔

بے سریں اُردو دان وھدے کہ مئے رنگیں نابزانتیں مردمانی مجلسانی بْراہ بنت تاں جہانءِ سرجمیں راجدپتراں تاک تاک کن اَنتءُ مارا ھمک رنگیں چہرگانی دیدار ءَ کنائین اَنت۔ ما پہ ساپ دلی دْرستاں گوشداریں دلءِ تہا کند ایں ،بے چارگاں انگت وتی جندءِ سما نیست ءُ جہانءِ کِسّواں کار اَنت…….

پہ دَروَر اگاں من بِہ گُش آں کہ ما بلوچی پوشاک ءِ اَندر ءَ پاکستانی ئیں یا کہ پاکستانءِ کارانی دیما بَروک اَنت بِہ گندئے مردُم بْرانز گِر اَنت، بلے تِچکّیں ھبر ھمیش اِنت کہ بے سریں اُردو دانیءَ مارا اَنچو کور ءُ کرّ کُتگ کہ چہ وتی جند ءُ مہلوکءَ چہ پہک بے سمائیں۔
من لہتیں انچیں نبشتکار زاناں کہ شش ءُ شش ماہ پہ یک نبشہ ئے ءَ دُگنیا ءُ جہان ءِ کتاباں وان اَنت بے کساس جپّاہ کش اَنت۔ بلوچءِ بزگی ءُ ایردستیءِ سر ءَ نبشتہ کن اَنت بلے نبشتہ کہ اُردو ءَ اِنت گُڑا بلوچ ءُ بلوچی ءِ چے بوت…….یا کُجام درد ءِ دَرمان؟

“گال نام منی نام تی نام ھُدائے
بے گالءَ من ءُ تو ھُدا وند مُجاں گار”
اے مئے سید اِنت ،همے واجہ ءِ جُہداں گوں مرچی وانگ ءُ نویسگءَ آں۔

باز براں من اَنچیں منّانک اِش کن آں کہ نہ سراِش بر ءُ نئیکہ بُن، باز گُش اِیت کہ بلوچ جنگےءِ تہا اِنت پمیشکا اَنو پہ زبانءَ ھچ بوت نہ کنت ،اِد ءَ پَد ءَ ھما زبان ءِ اَرزشتانی نزانگ ءِ گپ کئیت ءُ اُوشت ایت ،بلے بیا بنگالی آں گِند اِیں۔

بنگالی آں پہ وتی زُبانءِ رکّینگءِ پُشدرءَ لکّانی کساسءَ مردم نْدر کُت اَنت ، تاں آجوئی ءِ گِرگءَ سوبین بوت اَنت بلے وتی زُبان اِش یَلہ نہ کُت۔

مروچی بژن ءِ گپ اِنت کہ بلوچ سِلاہ بندیں ءُ سیاسی گَلانی نبشتگیں بُنرهبند(آئین) ماں دَریں ءُ دومی پَد ءَ وتی دژمن ءِ زُبان اردو ءَ نبشتہ اَنت ءُ کسّےءَ هم هچ پیمیں هیالے گْور نیست، اَنگتءَ ھرکس پہ پَھر ھمے گُش اِیت کہ من اگاں جُھدءَ ھَوار مہ کپتین آں تاں من اُردو ءِ لکچرارے بوت آں، ایردستی انچیں سِلّیں ءُ بَژناکیں نادْراهی یے کہ بنی آدم ءَ چہ تہا وارت ءُ ھلاس کنت۔ چونائی ءَ راج پہ مِرگ ھلاس نہ بنت، مردم ھما وھدءَ مِریت کہ آئیءِ مارشت دَمتوس بنت ءُ مِر اَنت۔

بلوچ وانندگ ءُ نبشتکار ماں دَری زُباناں نبشتہ کنگءَ بلاھیں پَھرئے سرپد بنت ءُ وتی جندءِ زُبانءَ ملامتی ، پَد ءَ ھم ھرکسءَ بچار ءِ تاں منّانک دیمءَ ایر کنت ،ما ھمے واستءَ دُژمن ءِ زُبانءَ نبشتہ کنیں تانکہ مئے گپ پہ آھاں سر بہ بیت ایں ،بِزاں ما جہانءَ نشان دیگءَ اِنت کہ ما بلوچیں بلے بلوچی وانگ ءُ نبشتہ کنگ نزانیں۔

ھمے اَنّوں ماں شالءَ زھگ ءُ زالبولانی مُچی یے کہ پہ وتی گار ءُ بیگواھیں زھگ ،برات پِت ءُ مردمانی واست ءَ یکجاہ اَنت ، بی بی سی والا اِشانی گْورا ماں گُلگدار (انٹریوے)ءَ شُتگ اِت اَنت، آھانی جندءِ زُبانءَ چہ آھانی گپ ءُ ھالاں گِرگ لوٹگءَ اَت ،تاں لہتینءَ کہ چار تبک ونتگ اَت آهاں وتی گُلامی ءِ ھَکّیں نشان پیش داشت ءُ ماں اُردوءَ ھبر کُت. بلے بلوچی زبانءِ وش بہتیءَ بس مْیانءَ چیزے پیرزال ءُ ھما زال کہ ناوانندگ ءُ نابزانت اِت اَنت آھاں گوں زَگّریں بلوچیءَ شریں وڑےءَ وتی دل ءِ ھَمُک گپ گوں رسانکدرءِ مہلوکءَ گُشت اَنت ،پَد ءَ شپءَ کہ بی بی سیءَ ھال شنگ کُت اَنت، تاں بی بی سیءَ ھما بلوچاں کہ بلوچیءَ ھبر کُتگ اَت آھانی گپ شنگ کُتگ اِت اَنت ءُ پَد ءَ ھما بلوچی ءِ ھبر ماں جہانی زباناں رجانک کُتگ اِت اَنت ءُ جہان ءَ را سرپدی داتگ اَت کہ اے پیریں زال چے گُشگ ءَ اَنت، تاں منی دلءَ گرکے جّت ءُ منی چمانی ارس دَراتک اَنت۔ چی ءَ کہ پمّا دگہ ھچ پشت نہ کپتگ، اگاں چیزے ھست گُڑا مئے زُبان اِنت کہ آ مئے وتی دستءَ اِنت۔

ھمے روچءَ من زانت اگاں مرچی بلوچی پشت کپتگ گڑا ھما مات ءُ گہارانی برکت ءَ کہ بے وانندگ اَنت ،دگہ زُبان نزان اَنت ، پمشکا بلوچیءَ گپ کن اَنت ءُ بلوچی زُبان زندگ اِنت۔

چونائی ءَ ما بچاریں مئے وانندگاں مارا چے داتگ ؟ اردوءِ سر ءَ ھمینچو کار ءَ اَنت کہ حسن منٹو ءَ نہ کُتگ ، راجی جُنزءِ تہا لہتیں انچیں نام هست اَنت کہ آھانی ھمک گشتگیں گپ پہ مہلوک ءَ قرآنی آیات اَنت ،بلے آھاں وتی بلوچی ءُ براھوئی شموشتگ ءُ اُردو ماں دستاں پتاتگ ءُ وت ماں وت ءَ مٹ کپتگ اَنت۔

برے برے مردم ءَ انچو سماء کپ اِیت کہ اے بلوچ اَنت اگاں نہ اُردو ءِ نبشتکار اَنت اردو ءَ دیمروئی دیگ لوٹ اَنت۔
راستیں گپ اِش اِنت کہ بلوچ لَس مہلوک بزاں راجءِ دلءَ اردو نبشتہ ءُ گلانی اُردو گُشتانک ءُ آھانی سروکانی کلوہ ھچبر موم نہ بنت ءُ آھانی گپانی سرپد بوھگءِ جُھد ءُ کوشستءَ ھم نہ کنت ،ھرکسءَ ھمائی ءِ جند ءِ ماتی زُبانءَ بِہ وانین ءُ سرپد بکن گُڑا بِہ گندئے راہ ءُ درے پَچ بہ بیت۔

بازیں راجی رہشونے گُش اِیت کہ اے مئے میار نہ اِنت بلوچءِ جیڑہ اَنوں ھمینچو باز اَنت کہ یکے پُچن ئے داں دومی دِر اِیت۔دیمترا اَلّم بلوچی زُورگ ءُ پلگارگ بیت، ما ھم ھمے اُمیتانی تہا اِنت کہ کدی ھما روچ بئیت، بلے زبانے کسانیں چیزے نَہ ئے چوش مہ بیت باندا من ءُ تو نبشتہ کنگءَ ھوار وتی زبانءَ گپ ھم مزان اِیں۔

بلوچاں ھَمُک دَؤر ءُ باریگاں گوں وتی دُژمناں جنگ کُتگ ءُ گہگیریں سر ندرکُتگ اَنت ، بلے پہ زُبان ءَ ھچ گونگیں کارے نہ کُتگ ءُ اَنو ھم ھمے وڑ بوھگ ءَ اِنت ،ما کہ وھدے دَریں مہلوکءِ کِرّا رَویں تاں وتی وانندهی ءِ پُلّ ءَ جہان ءَ پیشداریں کہ ما انگریزی ءُ اُردو زانیں بلے دمانے ءَ پہ اے گپ ءَ بیہال بَہ اِیں کہ جہان مارا بلوچ ءِ نام ءَ زانت ءُ مئے پجار بلوچی اِنت۔

بلے راستیں ھبر اِش اِنت کہ جیڑھ ءِ جند ءَ ما سرپد بوھگءَ نئیں؟ اے گپ مئے مجگاں ھچ جاگہ کنگءَ نہ اِنت۔ اَنچوش کہ بلوچی زبان ءِ مزن زانتیں نام ڈاکٹر ناگمان وتی کلوہ یے ءِ تہا زبان ءِ اَرزشت ءُ مئے راج دوستانی ماں زبان دوستی ءِ بابتءَ گُش اِیت کہ۔ “بلوچی یا دگہ ھر زبانےءِ زندگ بوھگ ءِ مستریں بنیاد اِش اِنت کہ اے آئیءِ ھکّ اِنت، ما اسلءَ اے گپ ءِ جند ءَ سرپد بوھگءَ نئیں کہ زبانءِ اَرزشت چی اِنت ؟ زبان یک راجے ءِ ساہ اِنت، پمشکا دانکہ کسّے زبان دوست مہ بیت آ راج دوست بوت نہ کنت، ما اے گپءَ سرپد بوھگءَ نئیں، ما نیم شلونگیں راج دوستیں، ما پاکستانءِ راجی سوت یَلہ داتگ ءُ وتی زُرتگ، پاکستانءِ بیرک ایر گیتگ ءُ بلوچستان ءِ چامپتگ بلے پاکستان ءِ راجی زبان ءِ یَلہ دیگءَ انگت جاڑی نہ اِنت، ما یک نیمگےءَ گُش اِیں کہ بلوچی مئے وتی شھدیں زُبان اِنت بلے دومی نیمگءَ اردو دستانی دلءَ کتگ ءُ تریں، مئے راج دوستیں گلانی دستور اردوءَ اَنت، راجی سروکانی گشتانک اردوءَ اَنت، وانندگیں مردمانی کلوہ یا ھما ایس ایم ایس کہ آ ایش موبائلانی سر ءَ دیم دئینت آ اردو ءَ اَنت، بلوچ تاک کار ءُ ھال کارانی ھال تاک اردو اَنت، مئے زانتکار پہ وتی راجءِ سرپد کنگءَ اردوءَ نبشتہ کن اَنت، نوں تو وت بچار کہ پہ یک زبانےءَ چد ءُ مستریں بے اِزّتی دگہ چے اِنت؟ کہ آئی ءِ جندئے پُسّگ آئیءَ لگتمال بکن اَنت، ءُ کبزہ گیر ءِ زبانءَ سرئے تاج بکن اَنت، ما وتءَ زانتکار گُش اِیں بلے انگت نزانیں کہ زبان راجی ھستی ءِ مستریں مِنُک اِنت، ما وتءَ راج دوست کنیں بلے انگت نزانیں کہ دانکہ کسے زبان دوست مہ بیت آ راج دوست بوت نہ کنت۔ ما بلوچستان ءِ آجوئیءِ گپءَ دْپ ءِ پُرءَ جن اِیں بلے پاکستان ءِ زبان ءِ گلام اِنت، ما دست ءِ وت بلوچی ءُ براھوئی ءِ ھُنڈالاں بُرگءَ ایں ءُ اردوءَ آپءُ سمات کنگءَ اِیں، ما ھما کارءَ کنگءَ اِیں کہ پاکستان لوٹ اِیت، پاکستان ءِ واھگ اِنت کہ بلو چی ءِ جاہءَ اردو بئیت، بلوچ ءِ جاہءَ پاکستانی پکر ءُ پاکستانی راج بِہ گیپت۔ ما گوں وتی ناسرپدی ءُ ناپوھی ءَ بدواہ ءِ کار آسان کُتگ “۔
نزاناں ما کدی وتی دژمن ءِ ھمکوپگی ءَ یَلہ کن اِیں ءُ زبان ءِ ھکّ ءُ آئیءِ اَرزش ءَ سرپد بئیں بلے ھیال ھم گْور کنگی اِنت، چوش مہ بیت کہ باندا مئے ساہ درئیت ءُ ما وتی ھُشکیں بالاد ءِ کَنڈ کنگءَ مہ زانیں۔

بلوچ ءُ بلوچی زندگ بات اَنت۔

دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہا درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ئے جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔

نوکتریں