ابرم ءِ سنچ ءُ چاگردی ردوم
نبشتہ کار: شھزاد اسلم
دی بلوچستان پوسٹ
تو کدی اے جیڑ اِتگ کہ سما (conciousness) چی یے؟ ابرم (nature) ءِ تہ ءَ ھرچیز کہ ھست، آ گوں جسد (matter) ءَ اڈ بیتگ۔ ھمے جسد ءِ ھاسیں وڑے ءَ ھوار کپگ ءَ سما ءُ مارشت (emotions) جوڑ بنت۔ کاربن، ھائیڈروجن، نائٹروجن، آکسیجن، پاسپورس ءُ دگہ ایٹم، ھوار بنت مجگ (brain) ءُ مجگ ءِ تہ ءِ نیورونزاں اڈ کن اَنت۔ ایشی ءَ ھوار مجگ ءِ تہ ءَ (charged particals) ھست اِنت، چُش کہ +Na بزاں (sodium ion) یا -K بزاں (potassium ion), اے الیکٹریکل چارج ءِ ٹُکّر اِنت کہ پیگاماں جسم ءَ سر کن اَنت۔ بزاں سما ءُ مارشت bio-chemicals ءُ electrical particle اَنت۔
بلے دگہ جُستے ودی بیت کہ جسد چتور اے رنگ ءَ مانگیش اتگیں دابے ءَ ھوار کپ اِیت ءُ نیوروانز ءُ الیکٹریکل چارج اڈ کنت! سما اگاں جسد ءِ برورد اِنت، سما اگاں جسد ءِ راستی یے، گڑا جسد ءِ جند ءِ تہ ءَ سما چہ کجا اتکگ کہ من ءَ اے مانگیش اتگیں رنگ ءَ ھوار کپگی اِنت ءُ سما ءُ مارشت اڈ کنگی اِنت؟ اے وت یک مانگیش اتگیں ابرمی (Natural) ساچشتکاری (creativity) ءِ شون ءَ دنت۔ بزاں زندانکی (biological) رد ءَ سما ءِ گیشینگ ءَ ابید ھم مارا دگہ یک سما یے پولگی اِنت۔ ایشی ءَ ما ابرمی سما یا جھانی سما (universal conciousness) ءِ نام ءَ دات کت کن ایں۔ ابرم (nature) ءِ جند ءِ تہ ءَ ھم دگہ سما یے بیت کت کنت، تنی وھدی اے سما ءِ شوھاز ءَ سائنس سوبین نہ بیتگ۔
ابرم ءِ سما مارا جتائیں رنگاں گندگ ءَ کیت۔ زمین ءِ ھما بھر کہ اود ءَ زندگیں درچک ءُ دار باز بنت، لوڑ ءُ گوات ھما نیمگ ءَ تچ اَنت، چر ایشی ءِ سوب ءَ آ دمگاں جمبر ءُ ھور ءِ امکان گیشتر بنت۔ ایشی ءِ یک ھاسیں راھبندے ءُ سائنسی توجیلے ھست کہ درچک چتور جمبر ءُ ھور ءِ آرگ ءَ کمک کنت۔ اے ابرم ءِ وتی پلگارگ ءِ یک درورے۔ پمیشکا گرو راجنیش گوش اِیت کہ ساچشتکاریں ھدا نیست، ساچست ءِ جند وت ھدا اِنت۔ (Creation itself is God)۔ بزاں ابرم ءِ تہ ءَ یک سما یے ھست کہ آ ساچشت ءُ تباھی ءِ سکین اِنت، ابرم ءِ تہ ءَ ھمے جھانی سما ساچشت ءُ تباھی ءِ مانزمان اِنت۔ اے ساچشت ءُ تباھی ءِ راھبند ابرم ءِ تہ ءَ انچو سرجم ءُ اٹل (decisive) گندگ ءَ کاینت کہ سما نہ بیت کہ چہ ابرم ءَ ڈن دگہ ساچشتکارے بہ بیت ءُ ابرم ءِ روان ءَ داشت یا تیلانک دات کت بہ کنت۔ یا بہ گوش کہ اگاں ابرم ءَ ڈن ساچستکارے بہ بیت ھم گڑا آئی ءَ ابرم ھاسیں کانودانی میار کتگ ءُ نو نشتگ بس ندارہ چارگ ءَ اِنت۔
انسان ھمے ابرم ءِ کانودانی آماچ بوان بنرود زورگ ءَ اِنت ءُ مرچی یک جاھے سر بوتگ۔ گوست ءَ یک زمانگے انسان ءَ سرجم ءَ ابرم ءِ کانودانی ھساب ءَ زندگی کتگ۔ بلے وھدے پجیگ ءَ انسان چہ ابرم ءَ دور ءُ گستا بوان بیتگ۔ ایشی ءِ آسر ءَ انسان بازیں جیڑھانی آماچ بیتگ۔ اے جیڑہ کجام انت ءُ آ کانود کجام اِنت کہ آیانی ڈالچار کْنگ ءَ انسان ءَ تاوان وارتگ۔ ایشانی تہ ءَ ما لھتینانی درگت ءَ تران کن ایں۔
1. ابرم روان اِنت ءُ ھچبر اوشت ءِ آماچ نہ بیت:
ابرم ءِ تہ ءَ ھرچ چیز جنزگ ءِ توک ءَ اِنت، ماہ زمین ءِ گولائی ءَ، زمین روچ ءِ، روچ کلکشان ءِ ءُ کلکشان وتی راہ ءَ جنزان اِنت۔ ھرچیزے کہ اوشت ءِ آماچ بیت ابرم آئی ءَ لیپگ کنت۔ بنداتی انسان ءَ چو اے دگہ دلوت ءُ جانورانی وڑ ءَ گار ءُ ھونڈانی تہ ءَ ءُ جنگلانی تہ ءَ زندگی کتگ ءُ آئی ءِ زندگی سک سادگ بلے گران بیتگ۔ انسان ءَ وت ءَ رکینگ ءِ ھاتر ءَ سک باز جھد پکار بیتگ۔ پہ لاپ ءِ بالینگ ءِ ھاتر ءَ شکار کتگ، جنگل پہ جنگل تتکگ، بے ھوری ءَ وتی ھند یلہ داتگ ءُ لڑ ءُ بار کتگ۔ اے تچ ءُ تاگ ابرم ءِ لوٹ بیتگ۔ بازیں تچ ءُ تاگ ءَ گْوست ءِ انسان ءِ جسم گیش زرنگ ءُ ڈڈ بیتگ۔ بلے مرچیگیں انسان گیش آسرات ءُ آسودگ اِنت، آئی ءَ پہ وتی زند ءِ رکینگ ءِ ھاتر ءَ گیشیں جھد پکار نہ اِنت۔ مرچیگیں انسان گیشیں تچ ءُ تاگ نہ کنت، ما گْوشت کن ایں کہ اوشت ءِ آماچ اِنت، ابرم ءِ کانوداں چہ کمے گستا اِنت، پمیشکا مرچیگیں انسان گیش نادراھیانی آماچ اَنت، ءُ پمیشکا ڈاکٹر دراھی ءِ ھاتر ءَ گام جنگ ءِ سکین ءَ دینت، پند بُرگ ءِ سکین ءَ دینت۔
2. ابرم وت ءَ نوک کنت:
ما ابرم ءِ گوں ایرتچاری ءَ ندارہ بہ کن ایں گڑا ھر چیز مارا ھمے جُھد کنگ ءَ سما بیت کہ آ وت ءَ نوک کنگ ءَ اِنت، درچک وتی کْوھنیں تاکاں چنڑ اَنت ءُ وت ءَ نوک کن اَنت، ھور ھشکاوگ ءِ مرتگیں ھدا گنداں پد ءَ سبز کن اَنت۔ ساھدار انای جان ءِ دْراھیں کوْھنیں سِیل (cell) مر اَنت ءُ پد ءَ نوکیں سِیل ودی بیت۔ ھما وھد ءَ کہ ساھدارانی جسم مرتگیں سلانی کساس ءَ نوکیں سیل ودی کُت مہ کنت گڑا ساھدار سر جن اَنت پہ پیری ءَ ءُ ھلاسی ءَ۔
ھمے وڑ ءَ ما اگاں بچاریں ھما چاگرد کہ ابرم ءِ لوٹانی ھساب ءَ وتی راھبنداں نوک نہ کن اَنت داں آ پشت کپ اَنت۔ ابرم مدام وت ءَ نوک کنان اَنت، ھمک ھما چاگرد کہ ابرم ءِ گاماں جنزان نہ کنت ءُ کوھنیں راھبنداں ویل نہ کنت ءُ ابرم ءِ لوٹانی ھساب ءَ نوکیں راھبند اڑ نہ دنت داں آ پشت کپ ایت ءُ پدمنتگ بیت۔ وتی کوْھنیں راھبنداں نادربر (unlearn) کنگ ءِ روانی ءَ گوازین اَنت۔ بگند ئے اوں مئے چاگرد ءَ دربرگ ءَ گیش چیزانی بے ھال کنگ ءِ زلورت اِنت۔ ابرم ءِ زوراکیاں چہ ھما رک اِت کن انت کہ آ ابرم ءِ کانوداں گوں سپر کن انت ءُ دیم ءَ جنز اَنت۔ ایشی ءَ ما ابرم ءِ گچین (natural selection) گْوشت کن ایں۔ بزاں ابرم ھمایاں گچین کنت کہ آ ابرم ءَ گچین کن اَنت۔
3. ابرم زوراک اِنت:
چوش کہ ابرم زوراک اِنت، بندات ءَ بگر داں مرچی ساھدار وتی رکینگ ءِ ھاتر ءَ (survival of the fittest) ءِ کانود ءِ سر ءَ زندگی کنگ ءَ اَنت۔ بزاں ھما کہ زوراور اَنت بس ھما رک اَنت۔ اے ابرم ءِ زوراکی اِنت کہ شیر آسک ءِ سر ءَ اگاں بزّگ بہ کنت گڑا وت لاپ ءَ کپ اِیت۔ تاگتور نزورین ءَ مہ جنت داں آ وتی جند ءَ رکینت نہ کنت۔ ھمے رد ءَ سیپین انسان ءَ وتی رکینگ ءِ ھاتر ءَ نیندرتل انسان ءِ نسل ھلاس کتگ، پرچا کہ آ چہ نیندرتل انسان ءَ گیش تونگر بیتگ۔ اے زوراکی ءُ زوراور ءِ نزورین ءِ سر ءَ توانگر بوگ مرچی ھم برجم اِنت۔ انسان تُری ستر تھزیب ءِ (civilization) ھبر ءَ بہ کنت، بلے وتی رکینگ ءِ ھاتر ءَ آئی ءَ زوراک بوْگی اِنت۔
اد ءَ یک جُستے ودی بیت کہ ابرم ءِ زوراکی ءِ سکین انسان ءِ اڑ داتگیں تھزیب ءُ اکلاکی راھبنداں رد بہ کنت گڑا تھزیب ءِ بستار چے بیت؟ تھزیب اگاں سرجم ءَ ڑالچار بہ بیت داں انسان ءُ ھیوان ءِ میان پرکے پشت نہ کپ اِیت۔ راستی ایش اِنت کہ تھزیب ءَ انسان ھمینچو نپ داتگ، ھمینچو نکسان ھم داتگ۔ تھزیب ءِ مستریں نزوریاں چہ یکے ایش اِنت کہ انسان گوں چیزاں بندوک بیت، گوں وتی راھبنداں یک جزباتی دابے ءَ سنگتی کنت ءُ ارزانی ءَ آیانی نوک کنگ ءَ ساڑی نہ بیت ءُ اے رنگ ءَ گوں ابرم ءَ دوچار کپ اِیت ءُ ابرم ءِ ھلاپ ءَ جنگ (clash) کنت، بلے ابرم ءَ چہ ھچ کس باج بُرت نہ کنت، پمیشکا اے وڑیں نوبتانی آسر مدام ایش بیت کہ ھما چاگردانی پیشانی ءَ مارا ابرم ءِ جتگیں ڈک تبزانتی نادراھی ءُ چاگردی زوال ءِ رنگ ءَ گندگ ءَ کاینت کہ آیاں ابرم ءِ ھلاپ ءَ جنگ داتگ۔
نو ما اے رد ءَ ابرم ءِ زوراکی ءِ لیکہ ءَ گوں انسان ءِ اڑ داتگیں تھزیب ءَ یکجا کن ایں ءُ چاریں۔ تھزیب ءِ رد ءَ چاگردانی رکّینگ ءِ مانزمان زوراک بوگ ءِ سر ءَ نہ اِنت، اکلاکی راھبندانی سر ءَ اِنت۔ بگند ئے تھزیب ءِ رد ءَ گیشیں زوراک بوگ ایر جنگ بیت۔ تھزیب سرجم ءَ ڈالچار کنگ وَ نہ بیت، بلے انسان ءَ اے کساس ءَ اوں رد کپگی نہ اِنت کہ آ وت ءَ سرجم ءَ تھزیب ءِ آماچ بہ کنت داں ابرم سرجم ءَ ڈالچار بہ بیت۔ نپر ءَ ءُ چاگرد ءَ زوراک بوگ اوں در برگی اِنت۔ اگاں مارا تھزیب ءُ ابرم ءِ میان ءِ کشک ءَ روگی اِنت گڑا مارا اے ھاتر ءَ زوراک بوگی نہ اِنت کہ ما زوراک بیت کت کن ایں، چہ وت ءَ نزورترینانی سر ءَ توانگر بہ بئیں۔ بگندئے مارا اے ھاتر ءَ زوراک بوگی اِنت کہ دگہ توانگریں چاگردے یا نپرے مئے سر ءَ زوراک بوگ بہ لوٹ اِیت داں یک برے آ اے جیڑگ ءَ لاچار بہ بیت کہ اگاں من ایشی ءَ اینچو تاوان بہ دے آں گڑا اے من ءَ دو ھمینچو تاوان دات کنت؟ من اگاں اے مرد ءَ یک لٹّے بہ جن آں گڑا اے من ءَ چار لٹ جت کُت کنت؟ زوراک اے ھاتر ءَ بوگی اِنت کہ دگہ یک زوراکے تئی تاوان دیگ ءَ پیسر اے جیڑگ ءَ لاچار بیت کت بہ کنت کہ ایشی ءِ تاوان دیگ ءَ من چنکس تاوان وارت کن آں۔ ءُ اے رنگ ءَ آ ترا تاوان دیگ ءَ پدکنز بیت۔ اگاں تھزیب ءِ مول ءُ مراد ایمنی اِنت داں ایمنی ءِ مانزمان زوراکی اِنت۔ تئی رکّگ ءِ مانزمان تئی مُچّی تاگت اِنت۔
4. ابرم مزاھمت کنت:
اگاں تو درچک ءِ یک شاھے گُڈ ئے آ ھمے جاہ ءَ دگہ شش ٹال جنت، اے درچک ءِ گھگیری اےنت، ءُ اے ابرم ءِ سکین اےنت۔ اگاں تئی دل ءَ زوراک ءِ ھلاپ ءَ برانزے چست بیت گڑا اے برانز ابرم ءِ کلوہ اِنت کہ ترا گھگیری ءَ ساڑی کنگ ءَ اِنت۔ ابرم ھچبر پروش نہ وارت ءُ ھمک ھما تاگت ءَ پروش دنت کہ ابرم ءِ ھلاپ ءَ ساڑی بیت۔ کور ءِ تچوکیں آپ ءِ ھلاپ ءَ داں سک دیر ءَ روگ نہ بیت، الّم ترا آ ھما نیمگ ءَ بارت کہ وت ھما نیمگ ءَ تچگ ءَ اِنت۔ اے ابرم ءِ سکین اِنت کہ زوراکی ءِ ھلاپ ءَ دست برز ءَ کنگی نہ اِنت بگند ئے جھل ءَ برگی اِنت داں ترا ڈوکے دست بہ کپ اِیت ءُ تو آئی ءَ زوراک ءِ پیشانی ءَ ھترمال کت بہ کن ئے۔
من نہ باں داں کس مہ بات ءُ کج مہ بات
گیدی ءَ آسے کپات ءُ بُن گرات
مھناز
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی ءِ درشانی انت-