نبشتانک: چاریگ
میتگانی پائل، The village files
نبشتہ کار: حاجی خان بلوچ
دومی بھر
دی بلوچستان پوسٹ
ستمبر 1940 ءَ ھگاناہ Haganah ( یھودیانی جنگی گل) ءِ وتی جاسوسی وِنگ ءِ جوڑ کنگ ءَ پد کہ آئی ءِ نام شے ( Shai ) ایر کنگ بوت, ایشی ءَ 1940 ءُ 1947 ءِ نیام ءَ سدانی ھساب ءَ پلستینی میتگانی سر ءَ شریں رنگے ءَ جاسوسی بندات کت، اے پٹ ءُ لوٹ ءِ تہ ءَ برز ءَ چہ اکس گرگ ءَ ابید میتگانی چاگردی، سیاسی، ماشی ءُ زمین ھند ءُ دمگانی ھال گون ات انت۔ اے ھال کہ ایشاں یک جاہ کتگ ات انت اے ھال چاگرد ءِ مادی ءُ اکلاکی چیزانی بابت ءَ ات انت، چوکہ ھما مردمانی کساس کہ چہ پلستین ءَ لڈّ ءُ لوگ امریکہ ءَ شتگ انت ءُ ھما مردمانی ھم ھال کہ آیاں 1943 ءَ ریڈیو کارمرز کتگ۔
میتگانی پائل ءِ نیمون:
چہ بندات ءَ ایشانی ھمے نیمون بوتگ کہ عربانی گیش ءَ چہ گیش زمین کم چہ کم نھاد ءَ بھا بزور ءُ وتی مھلوک ( یھودی ) ءَ آباد بکن انت، ھمے واستا ییشو ( Yishuv ) ءِ سروکاں پلستینی چاگرد ءِ سر ءَ وتی چاریگاں چاریگی کنگ پرمات ءُ آیاں زمیندارانی پچّار ءُ آیانی ماشی بستار ءُ دود ربیدگانی ھال یکجاہ کت انت۔ یوشوا ھینکن ( Yhoshua Hankin ) کہ زمین بھا زوروک ءُ بھا کنوکے ات، آ پلستینی دمگی زبان ءَ پوہ ات ءُ اود ءِ دمگی دود ءُ ربیدگانی سرپدی یے ھم ھستگ ات آئی ءَ ھما ھال یکجاہ کت انت کہ دیم ءَ آیاں جنگی کارانی واستا کارمرز کت انت۔ پلستین ءِ چاگرد ءِ سر ءَ چاریگی کنگ ءِ دومی نیمون یھودیانی آبادکاری ءِ بگیری ءَ آیانی گھگیری ءِ کاونٹر کنگ ءِ بوتگ۔ آیاں اے میتگانی راہ ءُ رند ءُ ایشانی نزیک ءِ چیر بووکیں جاگہ، آپ ءِ رسد ءُ میتگانی فزیکل اسٹرکچر ءَ ھوار ءُ ھما جاگھانی ھال کش ات انت کہ آیاں اے میتگاناں شریں رنگے ءَ چار ات کت انت۔
میتگانی پائل ءِ گوستانکی:
عربانی بگیری ءَ یھودیانی چاریگی ءِ بنِھشت چہ اولی جنگ ءِ عظیم (1918) ءِ ھلاسی ءَ پیسر بوتگ۔ 1918 ءِ گڈّی ءَ چیم وزمین Chaim Weizmann ( یھودی کمیشن ءِ سروک ) ءَ مرصاد حیدیات mirsad haydiot ( the information office )جوڑ کت ءُ لیووا شئیرسون Liovaschneersohn NILI کہ آ نیلی چاریگ نیٹ ورک ءِ گوستگیں چاریگے ات کہ آ مرصاد ءِ سروک کنگ بوت۔ اے آفس ءِ مشن پلستین ءِ چاگرد ءِ سر ءَ چاریگی کنگ ءُ آئی ءَ ابید آئی ءِ رھشونانی ءُ نامداریں خاندان ءُ پلستین ءِ راجی زرمبشت ءِ سُر ءُ پُرانی چارگ، ات بلے آئی ءِ تہ ءِ اختلافانی وجہ ءَ 1920 ءَ اے آفس بند کنگ بوت۔ ییشو ءِ دومی چاریگیں انسٹیٹوشن (یھودی ایجنسی ءِ ءُ ھگاناہ ءِ عرب سکشن ) ءَ دمانے پد ھمے آفس ءِ مردم ءُ پائلاناں وتی دست ءَ کت ءُ کار بندات کت۔ یکجاہ کتگیں ھالانی تہ ءَ اود ءِ نندوکانی کساس، دمگ ءِ چاگردی ءُ مالی اسٹرکچر، وتی دستاں گوں جوڑ کتگیں اکس ( sketch ) ءُ آیانی ٹرانسپورٹ ءِ سسٹم، زمین ءِ کوالٹی ءُ آیانی آپ ءِ رسد ءُ اود ءِ نندوکانی مھزھب ءُ انکم ءَ ھوار اود ءِ نامدار ءُ ارزشتداریں مردمانی ڈس ءُ نام گون ات انت۔
ستمبر 1940 ءَ ڈیوڈ بین گورئین ءَ ھگاناہ ءِ چاریگی ءِ جوڑ کنگ ءِ پرمان دات ءُ شے جوڑ کنگ بوت ءُ عزرا ڈینین ءِ سروکی ءَ دمان ءَ یک عرب ڈپارٹمنٹے پچ کت کہ آ یک دھکانے ات، ڈپارٹمنٹ ءَ عرب چاریگی نیٹورک ءِ یک مشنے ٹھینیت کہ آ وتی کمیونٹیانی ھالاں یکجاہ بہ کن انت۔ شے ءَ ھگاناہ ءِ میتگانی گوستگیں سروے ءَ را نوکازگ ءِ واستا پلستین ءِ میتگ ءُ شھرانی ھالانی یکجاہ کنگ ءِ مشنے ھم دات، نوکیں مواد ءُ ھالانی تہ ءَ ڈیھ زانشی ( Geography ) ءُ ٹوپوگرافی ( Topography ) ءِ تپسیل ھوار ات انت چوکہ راہ ءُ راھانی رسد، ابرمی اڈاند چوکہ دیوار، درچک ءُ ھونڈ ءُ غار، ایشی ءَ ابید دمگ ءِ معاشی ءُ ماشی اسٹرکچر، دمگیانی کساس، اود ءَ نندوکیں قبائلانی نام، خاندانانی کساس ءُ خاندانانی تہ ءِ مردمانی کساس، دمگ ءِ تہ ءخ نندوکیں خاندانانی وت ماں وتیں سیادی ءُ دومی دمگ ءِ نندوکین خانداناں گوں سیادی، آیانی زمین ءِ کوالٹی ءُ دمگ ءِ تہ ءِ کھن ءُ جوہ ءُ چاتانی جاگہ، آیانی پس ءُ مالانی کساس ءُ آیانی کشتکاری ءِ مڈّی چوکہ یک گسے ءِ تہ ءَ چنچو مرگ ھست، سرکاری نوکری ءَ ابید آیانی انکم ءِ رسد، سیاسی ھالانی کشّگ، اود ءِ جنگولانی نام، کساس، سلاہ ءُ سلاھانی کساس، ھما کہ 1936 ءُ 1939 ءِ نیام ءِ بوتگیں واکیاتی تہ ءَ گون بوتگ انت، دمگیانی سیاسی ھمدردی ھاس ھماکہ مفتی الحج امین الحسینی ءِ گلّ ءَ گون بوتگ انت ءُ آیانی گوں برٹش مینڈیٹ ءَ گوں سیادی ءِ ھال ھوار ات انت۔
وھدے یعقوب شمونی شے ءِ عرب ڈپارٹمنٹ ءِ سروک کنگ بوت آئی ءَ دمگانی برز ءَ چہ اکس کشّگ بندات کت، ھند ءُ دمگی عرب سروکانی زاتی ڈیٹیل کش ات انت ءُ کسانیں گروپانی سروکاں ھوار نوک دیم ءَ آوکیں شریں ءُ لائکیں رھشونانی ھال کش ات انت۔
شے ءِ عرب ڈپارٹمنٹ ءَ ھمے سروکانی لوگ ءُ جاگہ، آیانی پجّار، آیانی مھر ءُ دوستی، آیانی لھس وھد ءِ کار کردار، آیانی ترّ ءُ گرد، آیانی کار کنگ ءِ جاہ ءُ گس ءِ تہ ءَ آیانی بیڈروم کجا انت اے ھال اش ھم کش اتگ، چوکہ شے ءِ راشد الحج ابراھیم ( اسطقلالی پارٹی ءِ سروک ) ءِ بابت ءَ جوڑ کتگیں رپورٹ شریں رنگے ءَ پلستین ءِ رھشونانی سر ءِ یکجاہ کتگیں ھال ءُ اھوالاں پدّر کنت، 19 تاکانی جوڑ کتگیں رپورٹ ءِ اولی تاک ءَ آئی ءِ لھس ھال مان ات انت چوکہ بوتن ءِ روچ ءُ جاگہ ءُ وانگ، ءُ دیم ءَ آئی ءِ سیاسی بستار، چاگردی ءُ سیاسی نزیکی، سالانی تہ ءَ آئی ءِ ھر روچیں سیاسی گند ءُ نند ءُ کار ءُ آئی ءِ زاتی زند ءِ بابت ءَ ھساسیں ھال چوکہ آئی ءِ جَنِک ءِ رومانٹک ریلیشنشپانی ھال مان ات انت۔
انٹیلی جنس سورسز:
پلستین ءُ عرب ھالتاک:
پلستینی ءُ عرب ھالتاک آیانی واستا پلستین ءِ چاگرد ءِ پھمگ ءُ چاگرد ءِ ھالانی یکجاہ کنگ ءِ شریں سورسے ات۔
یھودیانی چیریں چاریگ:
ھما یھودی کہ آیاناں میانی رودرتک ( Middle East ) ءِ بابت ءَ سرپدی ھستگ ات ءُ کجام کہ دومی عرب ملکاں چہ پلستین ءَ لڈّ ءُ لوگ شتگ انت آیاناں شے ءَ گوں وت ھوار کت انت ءُ پلستینیانی دود ءُ ربیدگ ءُ آیانی وڑ ءَ گپ ءُ تران ءُ نندگ پاد آیگ ءِ ٹرینگ دات ءُ آیاناں سلیپر سیل ( Sleeper cells ) ءِ رنگ ءَ پلستین ءِ جتاجتائیں دمگاں نندگ ءُ ھال ءُ اھوال یکجاہ کنگ ءِ واستا روان دات۔
ھمے چیریں چاریگ کہ روان دیگ بوتگ ات انت اے چار تھر ءِ تہ ءَ بھر ات انت۔
اولی ھما ات انت کہ آ ایوک ءَ ھال کشّگ ءِ واستا روان دیگ نہ بوتگ انت بلکں سیاست ءَ گوں ھمگرنچ بووگ ءُ وت ءَ سیاسی رھشونے ءِ رنگ ءَ دیم ءَ آرگ ات، چوکہ ایلی کوئن ( Eli Cohen ) کہ آ 1924 ءَ مصر ءَ ودی بوتگ ات ءُ 1952 ءَ اسرائیل ءَ شتگ ات، آئی ءَ را موساد ءَ بھرتی کت ءُ یک گوں دروگیں پجّارے ءَ 1960 ءَ دمکش ءَ روان دات ءُ آئی ءَ را سیاست ءَ ھمگرنچ بووگ ءِ گشگ بوتگ بلے آ گرگ بوت ءُ 1965 ءَ شامی سرکار ءِ دست ءَ کُشَگ بوت۔
دومی ھما چیریں چاریگ بوتگ انت چوکہ گملیل کوئن ( Gamliel Cohen ) ات کہ آ باز سالانی واستا عرب چاگرد ءِ تہ ءَ نندگ ءُ ھال اھوال یکجاہ کنگ ءِ واستا روان دیگ بوتگ ات، ایشانی تہ ءَ بازینے ءَ وتی پردہ دیگ ءِ ھاتر ءَ دمگی جنیناں گوں آروس کتگ ات۔
سِیمی ھما ات انت کہ آیانی پجّار پلستینیانی داب جوڑ کنگ بوتگ ات ءُ آیاناں چاریگی ءُ دروگیں ھالانی شنگ کنگ ءُ دگہ بازیں ھاسیں مشنانی واستا روان دیگ بوتگ ات، چوکہ 1967 ءَ پد غزہ ءُ وسٹ بینک ءِ تہ ءَ آیانی گس ءِ دروازگ ٹکّ اتگ ءُ وت ءَ فدائی ءِ رنگ ءَ پیشداشتگ کہ مارا کے جاگہ دنت ءُ کے کمک کنت، ءُ غزہ ءِ تہ ءَ پلستین ءِ گشتی ٹیم ءِ رنگ ءَ شتگ انت ءُ مھلوک اش چار اتگ۔
چارمی ھما ات انت کہ اے کم لائک بوتگ انت اشاں عربی زبان زانتگ ات بلے گالوار اش ساپ نہ ات انت، اشاناں عرب ورناجانی وڑ ءَ جوڑ کنگ ءِ واستا یک جتائیں ٹیمے گون بوتگ کہ ایشاں آیاناں سرکار ءِ دست ءَ سکّ ءَ ٹارگٹیں ورنا ءِ رنگ ءَ جوڑ کت ءُ دیم دات داں گیش ءَ چہ گیش ھال کشّ ات کت بہ کن انت۔
برطانیہ مینڈیٹ ءِ تہ ءَ یھودیانی سرکاری ملازم:
برطانیہ مینڈیٹ ءِ تہ ءَ یھودی ملازمانی مزنیں کچّے ءَ ھست بووگ ءَ آیاناں انٹیلیجنس ءِ واستا باز پائدگ دات ءُ آیاں اود ءِ انتظامی، سیاسی ماشی، فوجی ءُ دگہ بازیں مشنانی بابت ءَ ھال اھوال یکجاہ کت۔
یھودیانی وتی عرب سنگتاں چہ رستگیں ھال:
یھودی ایجنسی ءَ وتی ءُ پلیستینیانی ھواری ءِ جتا جتائیں کمیٹی جوڑ کت ءُ اشاناں مالی کمک ئِے ھم کت ءُ اشاں یکجاہ جتاجتائیں جاگھاں ترءُگرد کت ءُ یھودی ءُ پلستینیانی ھواری ءِ دگہ بازیں پروجٹک ئِے جوڑ کت چوکہ کِشت ءُ کشارانی رکینگ ءِ واستا کِشت ءُ کشاراں دَوا جنَگ ءُ دگہ بازیں جیڑھانی بابت ءَ برطانیہ مینڈیٹ سرکار ءَ ھواری ءِ ارداس دیگ ات، اے ھواری ءِ کمیٹیانی جوڑ کنگ ءِ نیمون بس ھال ءِ یکجاہ کنگ ءُ گیش چہ گیش پلستینی چاریگ وتی تہ ءَ بھرتی کنگ ات۔
برطانیہ فوج ءُ لھس مھلوک ءِ پہ یھودی زرمبش ءَ ھمدردی:
برطانیہ ءِ فوجیاں ءُ لھس مھلوکیں مردماں پلستینیانی ءُ عربانی بابت ءَ ھال یکجاہ کت ءُ یھودی ایجنسی ءُ ھگاناہ ءَ دست ءَ دات انت ءُ اشاں ھم ھمے ڈول ءَ ھال کش ات انت ءُ برطانیہ مینڈیٹ ءَ سر کت انت۔
یھودی ءُ برطانیہ ءِ جنکانی عرب مردیناں گوں جنسی سنگتی:
یھودیاں ملک ءِ جوڑ بووگ ءَ پیسر وتی راجی مکسد ءُ ھال ءِ یکجا کنگ، بلیک میل کنگ ءُ وتی دسترس ءِ واستا سکس ( sex ) کارمرز کتگ، چونا دنیا ءِ گیشتریں انٹیلی جنس سروساں وتی مکسد ءِ سوبمندی ءِ واستا سکس ءَ یک سلاھے ءِ رنگ ءَ کارمرز کتگ، چوکہ موساد ءَ یک آروسی ئیں جنینے ءَ را مردیخائی ونونو Mordechai Vannu (نیوکلیئر ٹیکنیشن) ءِ دزگیری ءِ واستا کارمز کت۔ اے ھما مرد ات کہ آئی ءَ اسرائیل ءِ ڈیمونا نیوکلیئر ریئیکٹر ءِ بابت ءَ سکّیں ارزشداریں ءُ ھساسیں ھال ءُ اکس شنگ کتگ ات انت۔
یھودیانی پالماچ ءِ ورناھانی اسکاوٹس:
پالماچ ھگاناہ گل ءِ یک شوکیں جنگی یونٹے بوتگ۔ پالماچ ءِ اسکاوٹاں ابرم دوستی ءِ نام ءَ عربانی کوھی دمگ، میتگ ءُ دمکاں تر ءُ گرد کنان ءَ جتاجتائیں رنگ ءَ چیریں ھال پٹ ات انت ءُ یکجاہ کت انت۔ پالماچ اسکاوٹ ءِ 1944 ءِ یک رپورٹے ءِ ھساب ءَ ” ھال کشّگ ءُ ھمے ھالانی بابت ءَ رپورٹے ءِ جوڑ کنگ ءِ واستا ما وت ءَ سے ٹیم ءَ بھر کت ءُ وتی پردہ دیگ ءِ واستا وت ءَ درچک زانت Botanist ءِ رنگ ءَ پیشداشت ءُ ھیبرو (اسرائیلی)، جرمن ءُ فرنچ زبان ءِ درچک زانشی Botany ءِ کتاب زرت ءُ وتی تہ ءَ بھر کت انت۔ ما تر ءُ گرد کنان ءَ ھال اھوال یکجاہ کنان ءُ اکس ( sketch ) جوڑ کنان کت ءُ لھتیں جاگہ ءَ چوکہ دمگ ءِ سروک ءِ لوگ ءِ کش ءُ کرّاں دمگی مھلوکاناں یکجاہ کت، آیاناں درچک ءُ پلّانی نیھال پیش داشت انت ءُ پد ءَ آپ ءُ نان ءِ نیمون ءَ ایشانی لوگ ءَ شتیں دانکہ آیانی آپ ءُ ورگ ءِ سر کنگ ءِ وھد ءَ ما آیانی لوگ ءِ یک یکیں شے چارت ءُ نوٹ کت انت ءُ وتی واتری ءِ وھد ءَ جاگھے ءَ آرام کت گڑا ما وتی رپورٹ جوڑ کت انت ءُ رپورٹانی تہ ءِ ردیاناں کش ات انت۔
برز ءَ چہ اکس کشّگ Aerial photography:
وتی جنگی کار ءُ مکسدانی واستا آیاں جتاجتائیں دمگانی برز ءَ چہ اکس کش ات ءُ سدّکی ئیں نکشہ جوڑ کت، ھمے نکشھانی سر ءِ دمگی سروک ءِ گس ءِ اکس، مسیتانی اکس، کھن ءُ راھانی اکس ءُ پدّر بوتگیں جنگولانی گسانی اکس نشان کت انت ءُ وتی کمانڈرانی سر ءَ روان اش دات انت۔
پلستینیانی ٹیلی فونانی گوشدارگ:
یھودی انٹیلی جنس ءَ وتی ٹیلی فون ایکسچینج ءَ کار کنوکیں لھتیں جنِک وتی تہ ءَ بھرتی کت ءُ آیاناں پلستینی مزن اگدھدار ءُ سروکانی ٹیلی فونانی ٹریسنگ ءِ واستا کارمرز کت انت۔ ٹیلی فون ٹریسنگ تکنیک ءِ اولی کار اکتوبر 1929 ءَ بوتگ۔
یھودیانی اکیڈمی:
یھودی انٹیلی جنس ءَ پلستین ءِ دمگ ءِ ڈیھ زانش ( geography ) ءُ ٹوپوگرافی ءِ زانگ ءِ واستا ڈیھ زانت ( Geographer ) بوتگ۔ پلستین ءِ دود ربیدگانی زانگ ءِ واستا مردم زانت Anthropologistsبوتگ چوکہ پلستینیانی تہ ءَ گیرت ءِ ارزشت،
پلستینی چاگرد ءِ زانگ ءِ واستا چاگردی سائنسدان ( Social scientist ) بوتگ ءُ پلستین ءِ فوجی تاکت ءُ کمزوریانی زانگ ءِ واستا آیاں فوجی افسر کار گپتگ انت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔