نبشتانک: انگریزی، ھندی ءُ پارسی یا بلوچی؟
نبشتہ کار: اتیکہ بلوچ
منی مات مارا وتی کسانی ءِ کسھاں کنت ءُ گْوش ایت “وھدیکہ ما کسان ات ایں گُڑا من گوں وتی دزگْورھاں سرکاری وانگجاھاں شُت ءُ ٹاھٹیں چیرگیجانی سر نِشت ءُ ونت۔ ما وتی وانگجاہ وت روپ ءُ ساپ کُت، مئے پیلُک ءِ تہ ءَ دو سَے وانگی مان بوتگ ءُ مئے دراھیں وانگ ءُ نبیسّگ دارتاک (تختی) ءِ سر ءَ اَت۔ گُڑا ماں بلوچستان ءَ شھرانی جاھمنندیں تیوگیں بزگ ءُ آسودگیں مردماں وتی زھگاں سرکاری وانگجاھاں روان کُت انت ءُ اود ءَ تا شش تبک ءَ ایوک ءَ ھندی ءُ بلوچی وانینگ بیگ ءَ اَت ءُ چہ شش تبک ءَ رَند انگریزی وانگ بِنا اَت ۔ پد ءَ لھم لھم ءَ بلوچی ھلاس کنگ بوتگ ءُ پرائیویٹ وانگجاھانی یک نوکیں دَورے آتک کہ چریشی ءَ سرکار ءَ موھے رستگ ءُ چہ وتی سالی زَرام ءَ وانگ ءُ زانگ زرام ھلاس کُتگ اَنت چمیشکا پہ بزگ ءُ نیزگاریں بلوچ لس مھلوک ءَ گِران بوت۔ پیلُک ءِ وانگیانی (کتاب) وزن ھم گیشتر ود اِت بزاں وانگیانی شمار گیشتر بوت پد ءَ مھلوک اوکسپورڈ وڑیں گِران بھائیں وانگیانی بھا زورگ ءَ بے وس بوت، ھر شھر ءُ میتگ ءِ ھر دمکاں پرائیویٹ وانگجاہ پچ بوت انت کہ اود ءَ نی ایوک ءَ مالدار وتی زھگاں وانینت کت کن اَنت بلے پہ بزگ ءَ وانگ شُت۔ بزاں کہ وانگ یک کاروبارے اڈ بوتگ۔ پد ءَ لھم لھم ءَ چَہ بَھر ءُ بانگیں بلوچ راج ءَ بلوچی وانگ بند بوت بلے دومی نیمگ گیدی ءِ راجانی گل (یو این او) ءِ منّگ نامہ(کہ ایشی ءَ ھمے درشانی انت کہ ملٹی نیشنال استان ءِ ھر راج ءِ زھگ وتی ماتی زبان ءَ وانینگ بہ بنت ءُ بنی آدم ءِ ھر وڑیں زباناں دیمروی بہ رس ایت ھمے وڑ ءَ ھندوستان ءِ ھر استانی بَھر انچوشکہ پرگنگ ھم گْوش انت اش، اود ءَ زھگاں آیانی ماتی زبان ءَ وانینگ بیت) ءُ پاکستان ءِ 1972 ءِ کانود ءِ رِد ءَ سند پرگنگ ءِ سندھیاں وتی راجی زبان سندھی ءِ وانگ یلہ نہ کُت بلکیں سند سرکار ءَ پہ سندھی ءِ دیمروی ءَ وڑ وڑیں آسراتی وانگجاھاں داتگ اَنت، سندھی روتاک، ماھتاک ءُ ھر وڑیں گِندگُشی تبک بزاں ھر وڑیں بُنکی آسراتی پہ سندھی زبان ءِ دیمروی ءَ دیگ بوت انت چریشی ءَ توری بازارانی تہ ءَ دکانانی نامے بہ بیت توری لوگانی ڈس، تیوگی ءَ سندھی ءَ نبشتہ بوت انت ءُ سندھی سرکاری کارجاہ ءُ کارگساں سندھی ارز ءُ واھی(ایپلیکیشن) ھم منّگ بنت۔
ما دلگوش بِہ بَہ ایں کہ سند پرگنگ ءَ چِل در سد تُلب بلوچ انت، بیست در سد ھندی ءُ دہ در سد پنجابی، سرائیکی، پھٹان ءُ دگہ راج اَنت بزاں بلوچ اود ءَ ھم گیشتر اَنت ءُ سند ءَ سندھی وت کم!! بژن انت کہ ماں سند ءَ، چَہ دھکاں بلوچ ءَ زورانسری سندھی وانینگ بوتگ چمیشکا مرچی آیانی بلوچی گُپتاری ءِ نیم گال سندھی اَنت اگاں تو جیکب آباد، شکارپور، ٹُل، کندکوٹ ءُ کشمور ءِ دمگی بلوچاں گپ ءُ توار کن ئے گُڑا تو وت زان ئے کہ چَہ اے بلوچاں کھر ءُ زُلم بوتگ، آیانی راجی پجّار بزاں راجی زبان بلوچی گوں یک پندل ءُ ھنرے ءَ زوال کنگ بوت۔ نی ئیں وھد ءَ ماں سند ءَ بلوچ پیریں کماش ءُ بلُک بلوچی ءُ سندھی ءِ ھواریں بلوچی یے زان انت بلے آیانی چُک ءُ زھگ بلوچی گُپتاری نہ زان اَنت چی ءَ کہ آیانی ھمساھِگ سندھی اَنت، ماں وانگجاھاں سندھی وان اَنت، روتاک ءُ گِندگُش دْراہ سندھی اَنت۔
بژن انت کہ سند ءِ بلوچ سردار ءُ نواباں ھم وتی راجی زبان بلوچی ءِ پھریزگ ءَ ھچ وڑیں جُھد نہ کتگ اَنت کہ باید انت سند ءِ بلوچاں بلوچی وانینگ بہ بیت بس وتی کاسگ چٹّی ءُ سِلکاری (کرپشن) ءَ گلائیش ءُ ملار انت پمیشکا سند ءِ نیمگی بلوچی بزگی ءُ مجگی گلامی ءِ آماچ انت کہ آیاں بلوچی زبان ءِ ھچ وڑیں سرپدی نیست کہ زبان ءِ بستار ءُ ارزِشت چے انت۔
ھمے داب چَہ دھکاں پنجاب ءِ زیردستیں بلوچ ھم وتی راجی زبان ءِ وانگ ءُ نبیسّگ ءَ زَبھر اَنت پمیشکا ھمے نیمگی بلوچانی بلوچی گُپتاری ھم زوراکیں سرائیکی ءُ پنجابی وڑیں زبانانی سان ءِ آماچ اَنت چمیشکا گُپتاری اش زگر نہ انت۔ انچوشکہ بلوچ سد جاہ ونڈ ءُ چُنڈ انت ھمے وڑ ءَ روایرشُتی بلوچانی ھم ھمے یکیں ھال اِنت کہ آیاں زوراکی پارسی وانینگ بیگ ءَ انت۔
نی من وتی بُنگپ ءِ سر ءَ کایان ءُ راج ءَ سرپدی یے دیاں کہ مئے بلوچستان ءِ بلوچ ھم وتی زبان ءَ جْوان وانگ ءُ نبشتہ کت نہ کن اَنت چی ءَ کہ مارا ھم زورانسری ھندی ءُ پارسی وانینگ بوگ ءَ انت پمیشکا بلوچ ءِ مرچی ئیں پدریچ وتی راجی زبان ءَ راست نبشتہ کُت نہ کنت۔ نی ما چے بہ کن این ءُ مارا چے کنگ لوٹ ایت، انچوشکہ مارا وتی راجی زبان ءِ رکینگ ءُ پھریزگ ءَ مارا دگہ ھچ راہ ءُ دگ نیست۔۔۔؟
ھو ما منّیں کہ ما زیرست ایں ءُ زیردستیں راج ءَ آئی زبان وانین نہ بیت البت مارا وَ چیزے کنگ لوٹ ایت گُڑا ھما چونیں گامگیج اَنت کہ مئے مجگ ءَ نیاگ اَنت؟
باید انت ما ھرکس وتی مجگ ءَ زور بہ دے این ءُ اے بابت ءَ وتی ھیال ءُ لیکھاں راج ءِ دیم ءَ بیار ایں۔ منی لھتیں پنت اش اَنت۔
1- چَہ درستاؐں پیش مئے بلوچاں اے منّگ لوٹ ایت کہ مرچی ھندی ءُ پارسی ءِ دور وَ نہ انت، توری میڈیکل سائنس بہ بیت یا انجینئرنگ بہ بیت۔ توری سرکاری کارجاہ ءُ کارگسے بہ بیت یا توری پرائیویٹ ترامگیج بہ بنت، دْراھیں انجینئر کیٹالاگ، میڈیکل سائنس ءِ وانگی، ایمیلز، میٹنگز بزاں ھر چیزے ماں انگریزی انت چمیشکا پہ بنی آدم ءِ دیمروی انگریزی مستریں زبان انت پمیشکا ما گْوش ایں پہ بلوچ ءَ اے پارسی ءُ ھندی دْراہ بے سیتیں زبان اَنت بلکیں پہ بلوچی ءَ دوئیں زبان بیرانی اَنت۔ باید انت ما بلوچ اے زباناں وانگجاہ ءِ تا بے وسی ءَ وان ایں بلے گیشتر انگریزی ءَ دیان ءَ بہ دے ایں، چوناھیگا انگریزی یک میان اُستمانی زبانے ءُ سرجمیں دگنیا ءَ ایشی ءِ بلاھیں ارزِشتے ھست۔
2- وتی دزھُورکی ءِ ھمُک ساھت ءُ دمان ءَ وتی راجی زبان بلوچی ءِ وانگ ءُ نبیسّگ ءَ وھد بہ دے ایں۔ اد ءَ منی گپ ءِ مول ءُ مراد ایش انت کہ ما وتی چاگِردی رسانکدر توری پیسبُک بہ بیت یا توری وٹس ایپ ءُ انسٹاگرمے، باید انت ما وتی کلوہ ءُ پیگاماں بلوچی ءَ نبشتہ بہ کن ایں۔ وتی سْیاد ءُ وارساں بلوچی ءَ گپ ءُ رپ بہ کن ایں، چَہ بلوچی تندجاھاں ماؐ بلوچی زبان ءَ شنگال، تب ھر وھد ءِ ھال ءُ اھوال، بلوچی نبشتانک ءُ آزمانکاں بہ وان ایں۔ ھما بلوچ کہ وت ءَ بلوچی زبان ءِ استاد منّ انت باید انت آ مرچی ئیں دامگ ءِ زمانگ ءَ ماں پیسبُک ءُ وٹس ایپی گلاں(گروپ) وتی میتگ ءُ دمگ ءِ بلوچاں بلوچی بہ وانین انت ءُ راج ءِ تہ ءَ راجی زبان ءِ بستارے ودی بہ کن اَنت۔ بزاں بلوچ راج ءَ مرچی پیسبُک ءُ وٹس ایپی گل پہ راجی زبان ءِ وانگ ءِ نبیسّگ کارمرز کنگی اَنت۔
3- ھر بلوچ وتی راجی زبان ءِ وانگ ءُ نبیسّگ یک راجی زمہ واری یے منّ ایت۔ آئی ءِ تہ ءَ گلامی ءِ مارشت بہ بنت کہ منی راجی زبان من ءَ چی ءَ وانینگ نہ بیگ ءَ انت، من ءَ چی ءَ موکل نیست کہ من وتی راجی زبان ءَ بہ وان آں، زاناں راجی زبان ءَ سْیاھگ نیست انت یا اے گیدی ءِ اولی ھبکّھیں زبان انت نبیسّگ نہ بیت۔
4- باید انت ما وتی گوانکوانی تہ ءَ بلوچی کلیتاک (کیبورڈ) ءُ بزانت بلد ءَ ایرگیج بہ کن این ءُ وتی بلوچیں برات ءُ گْوھاراں اے کلیتاک ءُ بزانت بلد ءِ بارو ءَ سرپدی بہ دے ایں کہ ھریکے ایشاں وتی گْوانکواں ایرگیج بہ کن اَنت۔ وھدیکہ اے دوئیں پریام ماں گْوانکو ءَ ایرگیج ئِے کت اَنت بزاں بلوچی وانگ ءُ نبیسّگ بُنگیج اِنت چی ءَ بلوچ ءَ ابرمی راجی نبیسّگ ءِ یک ھُب ءُ واھگے چِست بیت۔ دومی مارا ” بلوچی سْیاھگ ءِ راست نبیسّگ” ءِ درونت وانگ بنت۔ چوناھیگا مرچی اے درونت پیسبُک ءُ وٹس ایپی گلاں مُچ اَنت، چوناھا مرچی بازیں راجی زبان ءِ جُھدکاراں گوں شَریں دروری گالرداں بلوچی درونت ٹھینتگ ءُ راج ءِ دیم ءَ آؤرتگ اَنت۔
5- مارا تچک بوگ لوٹ ایت کہ بلوچ راج ءِ پدریچ ءَ را ماں وانگجاہ وتی راجی زبان وانینگ نہ بوتگ پمیشکا بلوچ ءِ راجی زبان ءَ دیمروی نہ کُتگ بلکیں پدکپتگ۔ البت نی مارا وت پاد آیگ لوٹ ایت ءُ مارا وتی راجی زبان وت وانگ ءُ نبیسگی انت کہ مئے بلوچی زبان ءِ زگریں گال گار ءُ بیگواہ مہ بنت پمیشکا مارا نبیسّگ ءِ ساھت ءَ وتی زگریں گالانی نبیسّگ ءُ زندگ دارگ ءِ ھاتر ءَ دیان دیگ لوٹ ایت ءُ مُدام ھمے تچ ءُ تاک بہ کن ایں کہ بلوچی زبان ءِ کْوھن ءُ زگریں گالاں بیار ایں ھما کہ مرچیگیں پارسی ءُ ھندی ءِ سان کپتگیں بلوچ راج ءِ گُپتاری ءَ اشکُنگ نہ بنت۔ بلے بژن انت کہ مرچی لھتیں ردیں مردم بلوچی نبیسّگ ءَ ھم ھندی ءُ پارسی ءِ گالاں بلوچی نبشتہ کاری ءَ ھوار کن اَنت باید ما بہ زان ایں کہ بلوچی وت یک سرجم ءُ شھگانیں زبانے پمیشکا بلوچی چہ پارسی ءُ ھندی وازمندگ نہ انت باید انت ما وتی جِند ءِ گالاں کارمرز بہ کن ایں کہ راج ءِ چمانی دیم ءَ بیا اَنت۔
6- گڈسری من راج ءَ وتی وس ءَ پنت ءُ سوجے گْوش آں کہ بلوچ راج ءَ بلوچی نبیسّگ ءِ وھد ءَ چہ ردیاں تُرسگی نہ انت انچوشکہ ما وَ گِندگ ءَ ایں کہ بازیں بلوچ نبیسّگ ءَ تُرس انت ءُ گْوش اَنت “ما نبیسّگ بَلد نہ ایں اگاں ما چیزے نبیس ایں گُڑا رَد بیت”
باید انت مارا اے ڈولیں بلوچاں دلبڈی دیگ لوٹ ایت کہ پہ بلوچی دربرگ ءَ نی تو وانگجاہ شُت نہ کن ئے چوناھیگا زیردستیں راجاں ماں وانگجاھاں آیانی راجی زبان وانینگ نہ بنت۔ تو وَ بلوچے ئے اول سر تو لھم لھم ءَ بلوچی درونتانی وانگ ءَ ھیل گِر، پد ءَ بلوچی نبشتانک ءُ آزمانک بہ وان گُڑا تو یک ھپتگے توک ءَ بلوچی شَر وانگ ءَ ھیل گر ئے پد ءَ نبیسّگ ئِے ھم ھچ مُشکل نیست۔اے وَ تچکیں راستی یے کہ نودربر وَ ردی کن اَنت۔ ما پہ اے ھندی ءُ پارسی ءِ دربرگ ءَ ماں وانگجاھاں چُنت ردی کتگ ءُ چُنت رند ءَ ماشٹرانی دست ءَ لٹ وارتگ، ردی وَ بنی آدم ءِ دست ءَ بیت انچوشکہ بنی آدم ءَ مُدام چَہ ردیاں دربُرتگ ءُ مرچی بے کساسیں دیمرویاں سربوتگ۔ اگاں ما دگنیا ءِ سوبمندیں کاروباری، مُلکاری یا ازمکار ءُ لیبی ئیں ھستیاں بہ چار ایں گُڑا ما زان ایں آیاں ھم وتی پڑ ءَ پہ بَلد بوگ ءَ باز ردی کُت انچوشکہ آ پرشتہ وَ نہ اِت انت کہ چہ بے ردیاں دیمروی اش کتگ۔ منی جِند ءِ نز ءَ نبشتہ ءِ ردی پہ دربرگ ءَ یک بلاھیں موھے۔ انچوشکہ من یک درورے دے آں، اگاں من یک وٹس ایپی دیوانے ءَ ردی یے بہ کن آں، پد ءَ ھمے ردی ءَ تیوگیں باسک چار انت گُڑا یک زانتکاریں باسکے کیت من ءَ ھمے ردی ءِ بابت ءَ سرپدی دنت ءُ منی ردی ءَ ماں دیوان ءَ راست کنت چمیشکا چَہ ھمے یکیں ردی ءَ دیوان ءِ تیوگیں باسک دربر اَنت۔ پمیشکا من گْوش آں باید انت ما بلوچ چَہ ردیاں دلاپ مہ بہ ایں بلکیں چَہ ردیاں دربرگ ءِ جُھد بہ کن ایں۔ ما دراہ راجی زبان ءِ نودربر ایں، ما وتی دزھُورکی ءَ راجی زبان ءَ بہ وان این ءُ نبیسّگ ءَ دربر ایں۔ باید انت ما دْراہ وت ءَ راجی زبان ءِ جُھدکار ءُ ھزمتکار لیک ایں ءُ بلوچی وانگ ءُ وانینگ ءَ وتی راجی زمہ واری یے منّ ایں گُڑا ما سوبین بہ ایں
بلوچی زندگ بات، شالا بلوچ راجی زبان دیمرویاں سر بات۔ شالا انچوش بات۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہا درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ئے جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت