گرین بُک
رجانک: میار بلوچ
سہمی بہر
کجام ھم جنگی حکمت عملی اڈ کنگءَ پیسر مئے درستاں مستریں ذمہ واری ءُ تُرس وتی سنگتانی ، سیادانی، ھمساھیگانی ءُ وتی راج ءِ پھازگ بہ بیت، پرچہ کہ ھمے مئے مردم اَنت، ھمیشانی نیامءَ بہ ایں ءُ دژمنءِ دیم ءَدار یں۔ مئے ھسابءَ چَپ دشمن اِدا درآمدانی نیامءَ جنگ مِڑگ ءَ اِنت۔ آودا کہ آ مردماں گیر مھذب ءُ جناور سرپد بیت ۔ آہانی زندگیءِ بابتءَ آہاں ھچ پرواہ نیست ءُ آئیءِسرا گیشتر اِش کہ دژمن ءِ گورا ھر وڑیں آسراتی اَست اَنت، آئی ءِکِرا یک روایتی آرمی ءِ اَست، نیم پوجی دستہ است اَنت، منظم ایں پولیس ءِاَست ءُ چیریں ادارہانی ءُ چاریگانی تند ءِ اَست۔
مئے ءُ قوضہ گیر ایں برطانیہ ءِ نیامءَ درستاں مستریں تپاوت اِش اِنت کہ “ آ اے سرزمین ءِ واجہ نہ اِنت بلکہ بے لوٹاینگءَ اتکگیں قابض اِنت، کہ آئی ءِ گورا ادا نندگءُ وتارا دارگءِ ھچ راجدپتری ءُ اخلاقی سوب نیست”۔ اشیءَ ابید دگہ درستاں مستریں تپاوت ایش اِنت کہ آجوئی جھدکارانی دیمءَ اوشتوکیں دژمنءِسپاھیگانی گورا ھچ وڑیں اخلاقی واھشت، لس مھلوکانی ھمراھداری اگں ذاتی آزاتی نیست اِنت۔ قابض ایں برطانیہ ءِپوجءِپگار، وراک، سلاہ ءُ راشن دُرست برطانیہ ءِ لس مھلوکانی ٹیکس ءِ سرا کئیت، چہ آیاں ٹیکس وا گِرگ بیت بلئے اے جنگ آیانی زرانی سرا ابید چہ آیانی لوٹ ءَبندات کنگ بنت۔وھدءِما چہ وتی لس مھلوکءَ بے پرواہ ءُ بے حال بیت نہ کن ایں۔ مئے ھمک یک باسک،سرجمیں حمایت ءَ چہ لس مھلوکءَ زیر ایت ءُ ما چہ لس مردماں ابید اے جنگءَ مِڑ ایت نہ کن ایں۔
مئے ھمک باسک وتی واھشتءَ گوں جُنز ءِ بھر جوڑ بیت۔ وتی راجی لوٹ، سیاسی آجوئی ءُ نظریہ، وتی مردمانی ھاترا چاگردی ءُ معاشی آجوئی ءُ انصاف ءِ احساس ہما یکیں سوب اِنت کہ یک مردمءِمئے اے جُنز بھر جوڑ بیت۔ اشیءِ چَپ قوضہ گیریں پوجءِ یک سپاھیگءِ گورا ھچ وڑیں آزاتی نیست۔ آئیءَ گوشگ بیت کہ آ کدی وپسیت، کدی پاد کئیت، کدی مِڑایت اور وتی پارگءِ وھد ءَ چی بہ کنت۔
یک جھدکاریں ابید چہ ھاصیں زمہ واری ءَ پیلو کنگءِ نیامءَ اگں کجام پوجی کاروائیءِ وھدءَ ابید ، گیشتریں وھدءَ وتی واھشتءِ مستر وت بیت۔ پمیشکہ آئی ءِ کوپگانی سرا اے آجوئی زمہ واری ایر کنت کہ آ وتی ھمے آجوئیں واھشت ءَ مدام شریں وڑیءَ کارمرز بہ کنت ءُ کدی ھم چُشیں ھچ کاریں مہ کنت، کہ مارا چہ مئے مھلوکءَ دیر بہ کنت ءُ دژمنءِ کارءَ ارزان بہ کنت۔
داں انگت اے گپ پدر بیگ لوٹیت کہ مئے زمہ واری تھنا دژمنءِ گیشءَ گیش سپاھیگانی جنگ نہ اِنت، بلکیں اشیءَ مستریں زمہ واری لس مھلوک تھا گیشءَ گیش کمک پیداک کنگ اِنت، دانکہ آ ماراھمینچو طاگت بہ دی اّنت کہ ما دژمنءِ ھلاپ داں آیوکیں دہ سالاں جنگ ءَ گوں سوبمندیءَ داشت بہ کن ایں ،ھما کہ گڈسرا دژمن ءِ پروش ءُ یک آجوئیں اِستان ءِ اڈ دیگ ءِ سرا آسر بہ بیت۔
جُنز مدام مئے کار ءُ علم ءُ تربیت ءِ کمک ءَ گوں جُنزوک ءُ اوشتاتگیں حمایت ءَ گون بندوک بہ بیت ءُ مدام ھمے کوشست کنگ بہ بیت اوشتاتگیں حمایت کنوک ءَ جُنزوکیں حمایت کنوک چُش کہ جنگی سامان چیر دیوک ، تحریکءِ باقائدہ باسک اگں جُنز ءِ اخبار ءُ پمفلٹانی بھر کنوکانی دروشمءَ مٹ کنگ بہ بیت، دانکہ مئے ءُدژمنءِنیامءَیک مھمکیں رکینگی کشک ءِ اڈ دیگ بہ بیت کہ ھما دشمنءِمارا چہ لس مردماں بُرگ ءُ جتا جتا کنگءِ پالیسیءُ حکمت عملیءَ پروشت بہ کنت۔ ما لس حمایتءِ ھمینچو گیشتر کشک وتی کش ءُکِرءَ اڈ کُت کنیں پدا اے دژمنءِ ھاترا ھمینچو گِران بیت کہ مئے کرِا سر بیت بہ کنت ءُ اے مئے تہءَ گیشتر لائقی پیداک کنت کہ ما گیش جُنزوکیں لس حمایت پیداک کُت بہ کن ایں۔
اے گندگءَ اتکگ کہ اے دُراھیں جنگی ءُ سیاسی زانشت ءُ پنتاں پد ھم یک نوکیں باسکیءَ اے سرپد بوگ ءُ خبردار کنگ المی اِنت کہ زندانءُ بند، جُست پُرس، پٹ پول ھنچیں شئے اَنت کہ ایشانی دیم پہ دیم کدی ھم بیت کنت۔ پمیشکہ باسکاں اے ہیل دیگ لوٹیت کہ گِرگ بوگءَ پد آیانی دیم پہ دیمی چونیں شئے گون بیت ءُ پٹ ءُ پول ءِ دیم چون دارگ بیت کنت۔
پٹ ءُ پولانی دیم دارگ:
۱- دزگیری:-
گیشتر باسک پوجی آپریشنانی نیامءّ دزگیر بنت، دزگیری باسکاں اجکہ کنت، کہ پریشانی ءُ زہنی پروشءِ سوب جوڑبیت۔ دزگیری ءَ پد ھمک باسک ھمے ماریت کہ آ بے سوب بیتگ، اے احساس آیانی تہءَ دلرنجی ودی کنت۔ دژمن دزگیر بیتگیں باسکءِ تہءَ مایوسی ءِ ھمے احساسءَ شر سرپد اِنت، پمیشکہ دزگیریءَ پد آ باسکءِ ھمے نزوریءِ سرا اُرش کنت ءُ تژن، شغان ءُ زاہانی گومءَ آئیءَ گُشان کن انت کہ “ تو وا یک زھگیءِ، تو چہ وتی نالائقیءَ چوں ارزانی ءِ سرا گِرگ بیتگ ءِ، تو دومی درجہ یا چہ آئی ءَ ھم گندہ تر ءِ جنگجوءِ “۔۔۔
دزگیر کنگءِ وھدا ، دژمن باز ترندیءَ گوں کار کنت ، دانکہ آئیءَ چہ بنداتءَ ترسینگ بہ بیت ءُ آئیءِ مزاحمت ءَ پروش دیگ بہ بیت۔ گیشتر باسکاں ھرابیں وڑا رگڑان کن انت ءُ دکہ دیانءَ اولاکانی تہءَ سوار کن انت۔ زندانانی نیمگءَ برگ برگءَ راہءَ ھم دزگیریں باسکءَ لگت ءُ مُشت جن انت، دژنام دیگءَ گوں آئیءَ بے شرپ کنگ بیت۔ زندانءِکرا رسگءَ پد ھم آئیءَ رگڑ انت ، لگت ءُ مشت جن انت ءُ بند کن انت۔
دزگیریءِ حالتءَ یک باسکیءّ چی کنگ لوٹیت:۔
۱۔ دزگیریءِ حالتءَ درستاں المی ایں ھبر کہ یک باسکیءَ وتی ذھنءَ کنگ لوٹیت کہ تو یک آشوبی پوجیءِ یک باسک ءِ ءُ دژمنءِ پوج ترا دزگیر کنگءَ اِنت، تئی یک لوٹ اِنت، تو حقءِ سرا ءِ ءُ دشمن حق لُٹوک اِنت۔ تو وتی فرض ءَ پیلو کنگءِ تہءَ دزگیر بیتگءِ ءُ دزگیر بیگ ءِتہءَ ھچ سرجہلی ءُ بے شرپی نیست اِنت۔
۲-ترا وتی ذھنءِتہءَ اے ھبر شریءِ سرا ایر کنگ لوٹیت کہ تئی گوما ھرچ وڑ بیگءَ ایں، اے دُرا زانتکاراں اڈ ھم پمیشکہ داتگ اَنت دانکہ ترا پروشگ بہ بیت ءُ تئی کِرا گلءِ راز است اَنت آیاں کشگ بہ بیت۔
۳۔ دژمن ترا زوراکیءُ ھبرانی گوما رد دنت، اگں یک باسکءِ دزگیریءِ دروشمءَ دلرنجی ءِ دلدلءِ تہءَ روان کنت گُڑا آ پیشءَ پروشگءِ سیمسرا رستگ بیت ،آئی ءَ دژمن زوت پجہ کاریت ءُ وتی مُزانی ھاترا کارمرز کنت۔ ھمک باسکءَ وتی ذھنءِ تہءَ اے ھبر ایر کنگ لوٹیت کہ آ ھم دزگیر بیت کنت ءُ وھدءِ آ دزگیر بہ بیت، گُڑا آہاں سلتریں جاورحالانی ھاترا وتارا ذھنی حوالہءَ ساڑی کنگ لوٹیت۔
پَٹ ءُ پول:۔
دزگیریءَ پد باسکءَ داں یک مزنیں مُدتیءَ کوٹھڑی ءَ تھنا یل دیگ بیت، اے نیامءَ پٹ ءُ پول کنوک ءُ دگہ سپاھیگ وھد پہ وھد کاینت ءُ آئیءِ سرا کوکار کن انت ءُ زاھ ءُ بد کن اَنت۔ ھمے نیامءَ باسکءِسرا لٹ کٹ ھم کنگ بیت۔ ھمے نیامءَ آئیءِ لنکوکانی نشان زیرگ بنت ءُ چہ آئیءَ بازین جُست کنگ بنت۔ آئی ءِ نام ، ڈس ، وانگ، کار ءُ دگہ ھمک معلومداری چہ آئیءَ جُست بنت۔آئیءَ پد دزگیریں باسک پدا بند کنگ بیت ءُ ھمے دوران سپاھیگ اشیءِ باروا دُراھیں زانتکاریءَ یک جاگہ کن انت، ھاصیں وڑا دمگی پولیس ءَ چہ آئی درگتءَ سرجمیں زانتکاریءَ زیر اَنت۔ ھمے نیامءَ پٹ ءُ پول کنوکیں سپاھیگ زانت کہ دزگیریں باسک کُجام فکر ءِ واھند اِنت ءُ آئیءِ سیادی گوں کئے کئےءَ اِنت ءُ آئی ءِ درگت ءَ یک فائلءِ اڈ دیگ بیت۔
گیشتر پٹ ءُ پول کنوکاں گمان بیت ایں کہ دزگیریں باسک تھنا جُنز ءِ حمایتی اِنت، سیاسی باسک اِنت اگں سلاہ بندیں جھدکار۔ اشیءَ پد پٹ ءُ پول کار کوٹھڑی ءَ کاینت باسکءِ سرا ھمک کارانی بھتامءَ جن اَنت ۔ اگں آوانی کِرا ثبوت مہ بیت گُڑا آ بازیں وت سریں اُرشانی بھتام جن اَنت۔ اے بے بنیں بھتامانی مقصد، باسکءِذھنءِ تہءَ تُرس ءُ گناہءِ مارشت پیداک کنگ اِنت۔ اگں پٹ پول کنوکانی کرا ثبوت ءُ یا اگں مہکمیں شَک بہ یت ، کہ چہ ھمائیءِ سوبءَ باسکءَ گوں کجام اُرشءَ ھمگرنچ کنگ بہ بیت، گُڑا زور دیگ ءُ لٹ کُٹ ءِ بندات زوت کنگ بیت ۔ اے زوراکی ترندیں وڑیءَ نفسیاتی ءُ جسمانی تشدد ءِ دروشمءَ کنگ بیت۔ اے نیامءَ آئیءَ سلتریں لٹ کُٹ آماچ کن انت ءُ باسکءِ سرا زوردیگ بیت کہ آ بہ من ایت، آئیءَ ھمے وڑ پیش دارینگ بیت کہ پٹءُ پول کنوک دراھیں شئے آنی سرپدی دار اَنت۔اگں آ زوراکیءَ پد ھم منوکءِ بیان گپت مہ کن اَنت،گڑا آ کمو وھدءِ ھاترا دزگیریں باسکءَ یل کن اَنت ءُ ھمے بیھارءَ دئینت ءُ رونت کہ آپدا کاینت ءُ گیشتر ءُ گندہ ترایں تشدد کن انت چہ آئیءَ دراھیں گپاں کش اَنت ءُبیھار دئینت کہ آیاں چہ اے باسکءَ گیشتر مھکم ایں مردماں چہ دُراھیں ھبر کش اتگ انت۔
گیشتریں وھداں، کمو دیر ءَ پد دگہ پول کنوک کوٹی ءَ کاینت، بھازیں وھدءَ ، آیانی دستءَ ھمے دزگیریں باسکءِ درگت ءَ یک فائلءِ بیت۔ آ باز سنگتی وڑا پیش کاینت ءُ ھمدردی پیش دار اَنت ءُ گوشنت کہ آ تشدد کنوکیں سپاھیگانی حمایتءَ نہ کن اَنت، آ گوشنت پیسرگیں پٹ ءُ پول کنوک سرجمیءَ گنوگ ءُ نفسیاتی اَنت، آ باور کنینگءِ جھدءَ کنت کہ آ کوشست کنگءَ انت کہ آ “گنوکیں پٹ و پول کنوکاں” آیگءَ مئیلیت پرچہ کہ آ جَنَگ جَنَگءَ کُشت ھم کن انت۔ آ ھمک لوظ ءُ طریقہ کار ءَ کارمرز کن اَنت دانکہ دزگیر ایں باسکءَ باور بہ بیت ، کہ آ ایشی ءِ ھمدرد اَنت دانکہ آ ایشانی سرا باور کُت بہ کنت ءُ آ ھمدردیءِ سرا کوشست کن انت کہ باسکءَ بہ منارین انت۔
آ وار وار ھمے ضمانت دیگءِ جھدءَ کن انت کہ اگں دزگیریں باسک بہ من ایت گُڑا آ ھما “گنوکیں” پٹ ءُ پولکاراں آئیءِ کوٹیءَ آیگءَ نئیلنت، ھمے وھدا آ اے بیھارءَ ھم دینت کہ اگں آیاں ھچ اعترافی گپ نہ رست گُڑا آ دزگیریں باسکءِ کمکءَ کُت نہ کن اَنت ءُ پدا ھما لٹ کُٹ کنوکیں پولکار پدا کائینت ءُ آ آئیءَ کُشت ھم کن انت۔اگں باسک چہ منگءَ مہ کن بہ کنت گُڑا آ ھمے پیش دارنت کہ آیاں باز دلرنجی بیت کہ آیانی گوما ھچ وڑیں کمک کنگ نہ بیتگ۔ آ دزگیریں باسکءَ لہتیں شامات جن انت ءُ وار وار ھمے گُشنت کہ آئیءَ منت وار بوگ لوٹیت آیاں آ مرگءِ دپءَ چہ رکینتگ ءُ کمک نہ کنگءَ گوں دزگیریں باسک سک ناشکری کنگءَ اِنت۔
آئیءَ پد پٹ ءُ پولکار یک فائلءِ پچ کن انت ءُ آئیءَ دزگیر ایں باسکءِ دیم سر سری وانگ بندات کنت۔ آئیءِ تہءَ زندانیءِ گوست، آئی کار داں آئیءِ رومانوی زندءِ بابتءَ ذاتی معلومداری آں ھم وانگ بندات کن انت۔ اے معلومداری گیشتر چہ آئی ءِ سنگت ، اسکول، کارگس، کہول، جن اگں مہر کنوکیں جنک ءَ چہ زیرگ بنت یا گُڑا لس جاگہ ہاں آئی ءِ بے احتیاطی ءَ کُتگیں ھبراں چہ زیرگ بنت کہ ھر جاگہ ءَ نشتگیں چاریگ مُچھ کن اَنت۔ یا آئیءِ باروا چہ کوھنیں دزگیراں چہ گپتگیں معلومداری ھم بیت کن اَنت۔ اے معلوم داری انچو ترتیب دیگ ءُ بندیگءِ دیمءَ وانگ بنت، کہ آ دزگیریں باسکءَ تُرس ءِ آماچ بہ کن اَنت، آئی بہ لگیت کہ آئی ءِ باروا دُراھیں ھبراں زان اَنت دانکہ آئی ءِ باور چہ وتی سنگتاں ءُ ھاصیں وڑا چہ گلءَ بہ پروشیت۔ اشیءَ پد ھم اگں دزگیریں باسک نہ من ایت گُڑا آ آئیءَ تھنا یل کن انت ءُ رونت، بلئے ایشیءَ پیسر آ وتی نامءَ ھمے بندیگءَ گوشنت ءُ گوشنت نوں ھما گنوگ ءُ سک لٹ کُٹ کنوکیں پٹ ءُ پولکار کائینت۔ بلئے اگں آئیءَ ھبرءِ گوشگ ئی بیت گُڑا بندیگ آہانی نامءَ گِپت کنت توار کُت کنت ءُ ما تھی زِندءَ چہ گنوکیں پولکاراں رکینت کن ایں۔
کمو دیرءَ پد پدا ھما پٹ ءُ پولکار کائینت ءُ آ دزگیریں باسکءِ سرا بے کساس لٹ کُٹ کن انت۔ آ اناگتی دزگیریں باسکءِ سرا اُرش کن انت ءُ ترندیں وڑا لٹ کُٹ کنانءَ گوشنت کہ “ پیسرگیں نرم دلیں پٹ ءُ پول کنوکاں چہ باسکءَ ھبر منارینت نہ کتگ اَنت بلئے ما الم تئی دپءَ پچ کن ایں”۔ آ گوشنت ھمک بندیگ ءَ اِدا نہ من اِتگ، آ کُشگ بیتگ۔
اشیءَ دیمءَ تشدد سئے وڑیں مقصدانی ھاترا کارمرز بنت۔
الف: جسمانی تشدد:۔
جسمانی تشدد لگت، مُشت، لٹءَ گوں جنگ، جسمءِ بھراں پروشگ، سوچگ ءُ دگہ ھمے وڑیں دروشمءَ کنگ بیت۔
ب:نفسیاتی تشدد:۔
نفسیاتی تشدد کہول، سنگت ءُ آئیءِ جندءَ جنگ ءِ بیھار، آئیءَ کُشگ اگں آئی پادانی نیامءِ نازرکیں شئے ءَ بُرگ ءِ بیھار ءِ دروشمءَ کنگ بیت۔
ج: بے شرفی:۔
بندیگ ءِ عزتِ نفس ءَ جھل دور دیگءِ ھاترا آئیءَ بے گود کنگ ءُ درنجگ بیت، ھمے نیامءَ آئی سرا سلیں گپ گُشگ بنت اور زاھ ءُ بد کنگ بیت۔ ھمے جاورا آئیءَ چہ پٹ ءُ پول کنگ بیت، کہ داں باز ساعتءَ روان کنت۔ ھمے نیامءَ بندیگءِ یک سنگتءِ دروگیں اعتراف پیش کنگ بیت دانکہ آ بہ پروشیت۔
اے سئے ڈولیں تشدد داں باز روچاں روان کنت، ھمے نیام ءَ بندیگءَ وپسگءِ ھاترا باز کم یل کنگ بیت، اگں پکار بہ بیت گُڑا ھچ وپسگءَ ھم نئیلنت پرچہ کہ بے وابی ءِ سوبءَ چہ بندیگءَ وتی ھوشءَ نہ بیت۔
پٹ ءُ پول ءِ بازیں جتایں وڑ بنت، اے شئے اے ھبر ءِ سرا بندوک بیت کہ دژمنءِ کِرا ثبوت ءُ شائدی ءُ معلومداری چے کچءَ اِنت۔ اے گپ پدر اِنت کہ اگں کجام باسک یک اُرشیءِ نیامءَ، یا سلاہ ءُ بمب ءِ گوما دزگیر بہ بیت گڑا آ چہ پیسرا گنھگار منگ بیت ۔ چُشیں جاورانی تہءَ ھچ وڑیں منگی بیانءِ لوٹ نہ بیت، چُشیں جاوراں باسکءِ گیشتر تشدد معلومداری زیرگءَ گیشتر سزا دیگ ءِھاترا بیت۔
وھدءِ پٹ ءُ پولکاراں ھر وڑا کار مرز کنگءَ پد منگی بیان مہ رسیت، گُڑا آ باسکءَ بلیک میل کن انت ءُ پروشگ بندات کن اَنت۔ اے بلیک میلنگ بیھار ءِ دروشمءَ بیت کنت، آئیءَ تُرسینگ بیت کنت آئیءِ بابت ءَ ھنچیں کسہ کارگ بنت کہ چہ آہاں آ بدنام بیت جنت، ھنچش کہ آئیءَ گوشگ بیت تئی گلءَ نزانتگیں وڑءَ باور کنینگ بیت کہ تو مئے ھاترا کار کنگءَ اے ءُ باز سالاں چہ مئے مردم بیتگ ءِ۔اشیءَ پد زرانی لالچ دیگ بیت کنت۔ دزگیریں باسک ءَ زر دیگءِ قول کنگ بیت۔ آئیءَ گُوشگ بیت اگں آ کمک بہ کنت گُڑا آئیءَ زر، پاسپورٹ ءُ روگءِ ھاترا رکیتگیں راھ دیگ بیت پدا آ کجا ھم وتی دوستیں ملکءَ شُت کنت ءُ زندءَ گوازینت کنت۔
روان اِنت۔
[ “یات بہ بیت اے کتاب پیشءَ “نودبندگ بلوچ” ءَ اردو ءِ تہءَ رجانک کُتگ ءُ چہ ھمودا بلوچی زبانءَ رجانک کنگ بُوگءَ اِنت”۔]
