بلوچستان ءَ گیرت ءِ نام ءَ کوشانی جیڑہ
ٹی بی پی گچینی
زارین بلوچ
بلوچستان ءَ گیرت ءِ نام ءَ کُشت ءُ کوشانی جیڑہ بازیں دھکاں چہ برجاہ اَنت۔ اے جیڑہ ربیدگی بنیاتاں گوں بندوک اَنت، کہ ایشی ءِ روتگ اے دمگ ءِ جھلانکیں سرگُشتنی، چاگردی، ءُ نیکراھی ستکانی تہ ءَ گندگ بنت۔ اے یک انچیں زوراکیں گامگیج اَنت، کہ ایشی ءِ تہ ءَ گیر رھبندی جنسی ھمبندی ءِ بھتام ءَ مردماں مرگ ءِ سِز ءَ دیگ بیت اِنت۔ ھمک سال، بے کساس جنین ءُ مردین ھمے پئیمیں ھونواریں جرمکاری ءِ آماچ بنت اَنت، کہ اِہشانی تہ ءَ زالبولانی مزنیں کساسے ھوار اَنت۔
گیرت ءِ نام ءَ کوش ءَ برے برے ‘کارو کاری’ گُشگ بیت اِنت، کہ ھاسیں پئیماں بلوچستان ءِ نصیر آباد ءُ جعفر آباد ءِ دمگانی تہ ءَ البار اَنت، کہ ایشی ءِ جھمنند سندھ ءِ ھندی سکانوں ءَ گوں ربیدگی ءُ جغرافیائی سیادی دار اَنت۔
بلوچستان ءَ لس دروشم ءَ، اے کارپد ءَ ‘سیاہ کاری’ گُشگ بیت اِنت، کہ ایشی ءِ لبزی بزانت “سیاھیں کار” بیت اِنت۔گیرت ءِ نام ءَ کوش ءِ مانگیشتگیں روایت سک بازیں گمیگ کنوک ءُ بے راسبند اِنت: اگاں کسے ءَ سیر ءَ پیسر یا رند ءَ گیر رھبندی ھمبندی کُتگ اَنت، گُڑا لس جیڑگ ھمے بیت کہ آئی ءَ کھول ءُ چاگرد ءِ شرپ لگتمال کُتگ اَنت۔ اے ھیال مھکم اِنت کہ شرپ ءِ برجاھی ءُ رکینگ تھنا ھما مردم ءِ کُشگ ءَ گوں بیت کنت کہ ھمائی ءَ ھلاپ ورزی کُتگ۔
دی بلوچستان پوسٹ ءَ ھمے سال ءِ بنداتی ماھاں بگر داں انگت بلوچستان ءَ گیرت ءِ کوش ءِ نھ وئیل رپورٹ کُتگ، بلے زانتکارانی گشگ اِنت کہ راستیں کساس چد ءُ باز گیشتر بیت کن اَنت۔( عورت فاؤنڈیشن) کہ زالبولانی اگبال ءِ پھازگ ءُ دیمروی ءِ دیگ ءِ ھاتر ءَ کار کنت، ءَ وتی 2021 ءِ ھمک سالی ئیں ارزی ءِ تہ ءَ بلوچستان ءَ گیرت ءِ نام ءَ 49 کوشانی گپ کُتگ، کہ اِیشانی تہ ءَ 27 تھنا نصیرآباد دمگ ءَ بیتگ اَنت۔
پاکستان ءِ ھیومن رائٹس کمیشن ءِ 2022 ءِ ھمک سالی ئیں رپورٹ ءِ رد ءَ، بلوچستان ءَ گیرت ءِ نام ءَ کم چہ کم 35 کُشگ بیتگ انت، کہ ایشانی تہ ءَ زالبولانی کساس گیشتر اَنت۔ اد ءَ اے گُشگ المی اِنت کہ لس رد ءَ اے منگ بیت اِنت کہ وئیلانی کساس باز گیشتر بنت پرچاکہ بازیں وئیل نبشتہ نہ بنت اِنت۔
ھیومن رائٹس واچ ءِ ارزی ءِ رد ءَ، گیرت ءِ نام ءَ کوشانی سوب گیشتر ھما مردم بنت کہ آ چاگردی بندشاں چہ درکپگ ءِ جھد کن اَنت۔ زالبولانی ھاتر ءَ وتی پُچ، وانگی، اگاں کار ءِ گچین کنگ، شوربندیں سیرانی بگیری کنگ، کھول ءِ رزا ءَ ابید سیر کنگ، سُھن ءِ ارزی دیگ، اگاں سیر ءَ پیسر بدنی ھمبندی دارگ – اے درست گیرت ءِ نام ءَ کوشانی سوب بیت کن اَنت۔
ایمنسٹی انٹرنیشنل ءِ رد ءَ، “گیرت ءِ نام ءَ کوش گیشتر زالبول ءُ جِنکانی بگیر ءَ بنت”۔ بلے اے ھم راستی اِنت کہ مردین ھم ایشی ءِ آماچ بنت۔
بلوچ چاگردی وتی پھازگی لیکہ ءِ ھاتر ءَ نامدار اِنت، کہ اود ءَ کوھنیں درور ءِ ھست ازت مرے پن مرے تےمف”شرپ چہ ھمک چیز ءَ بُرز تر اِنت” ھاکمی کنت۔ بلوچ مھلوک وتی سرگُشتن ءُ ربیتانی ھَلھل ءَ گوں کَدر کن اَنت، ءُ آ گوں زور آوَری ءَ چہ وتی ربیدگ ءُ راجدپتر ءَ کجام ھم ڈنی دزمانجنی ءِ بگیر ءَ رکین اَنت۔
ایش، ءُ آیانی نیکراھی ربیدگ ءَ گوں پھک دلی ءَ گوں ھوار بیگ، دمگ ءِ تہ ءَ گیرت ءِ نام ءَ ودوکیں کوشانی کساس ءِ سوب جوڑ بئیگ ءَ اَنت۔
2008 ءِ یک نام کپتگیں وئیلے گیرت ءِ نام ءَ کوشکاریانی بیمدرایاں ءُ اِیشی ءَ بندوکیں پگر ءِ شاھدی ءَ دَنت۔ 2008 ءَ، بلوچستان ءِ دمگ جعفرآباد ءَ عُمرانی ٹک ءِ مردماں گیرت ءِ نام ءَ پنچ زالبول زوراکی ءَ گوں کُشتگ اَت اَنت۔ وھدیکہ اے بیمداریں وئیل پاکستانی سینیٹ ءَ چست کنگ بیتگ اَت، گُڑا اسرار اللہ زھری، کہ وت یک وزیر ءُ پیسرگیں وزیر اعلیٰ ثنا اللہ زھری ءِ برات اِنت، ءَ اے کوشانی دیمپانی کتگ اَت ءُ گُشتگ اَت “کہ اے مئے کرناں چہ برجاھیں سرگُشتن” اَنت ءُ اِیشانی پلہ مرزی کنگ ءِ سوگند ھم وارتگ اَت۔
بلوچستان لھتے ھاسیں دمگ، چشکہ نصیرآباد، جعفرآباد ءُ سندھ ءَ بندوکیں سیمسری دمگاں، گیرت ءِ نام ءَ کوشانی یک تُرسناکیں سوبیں زالبولانی وَ راست ءَ رسوکیں اگبالانی رد کنگ اِنت۔ اے اپسوزیگی اِنت کہ بازیں ھانوادیں مردین زالبولاں آیانی جائزیں اگبالانی گرگ ءَ چہ دار اَنت۔ اے مردینانی مدام کار ءِ وڑ انچش بیت کہ آ زالبولانی سر ءَ دروگیں بھتام جن اَنت، دانکہ آ زمین ءُ دگہ وارسی ءَ رس اتگیں مڈیاں وتی زوگری ءَ زُرت بہ کن اَنت۔ ءُ گُڈسر ءَ انچائیں بھتان گیرت ءِ نام ءَ کوشانی سوب جوڑ بنت ءُ اے زالبولانی زندمان ءَ ھلاس کن اَنت۔
ٹکانی سردار اگاں ‘تمندار’ ءُ سیدز ، ھرچ ھرچے کہ برادریانی روھانی رھشون بنت، آیانی وتی مکسد بنت۔ زالبولانی اگبالانی باسک حمیدہ نور ءَ دی بلوچستان پوسٹ ءَ گوں گپ کنان ءَ گُشتگ، “آ بزانت گیرت ءِ ناماں کوشانی ارزشت ءَ ودائین اَنت ءُ آئی ءِ نیمگ ءَ مردمانی دلگوش گور ءَ کنائن اَنت، پرچاکہ چہ اِیشی ءَ آیاں سانمندیں کھولانی نیام ءَ پیسلہ کنگ ءِ دروشم ءَ مزنیں کساسے ءَ زری مُز گِرگ ءِ آسراتی ودی کنت۔” آئی ءَ گیشتر گُشتگ کہ “اے سردار ءُ سید ٹک ءِ زر ءِ مزنیں بھرے گِر اَنت، وتی واکداری ءَ دمگانی تہ ءَ توانا کنگ ءَ اَنت۔ تھنا ایش بہ بلکیں آگیشتریں وھداں سانمندیں زالبولاں وتی داشت ءَ دار اَنت، ءُ بازیں وھداں زورانسری جنمردیگی کارکنگ ءَ ھم لاچار کن اَنت۔ زالبول اے جاورانی زوراکیانی تہ ءَ بیت، ءُ وتی سرجمیں زند ءَ اپسوزناکیں جاورانی تہ ءَ گوازینیت۔
نور ءَ گُشتگ کہ سردار یکشل ءَ شوھاز ءَ بنت کہ کجام ارزی ءِ پد ءَ زری مُز گپت بہ کن اَنت۔ آئی ءَ گوستگیں سال ءَ بیتگیں یک وئیلے ءِ درور دات کہ آئی ءِ تہ ءَ یک ورنائیں مردین ءُ یک مزن امبرے جنینے ءِ سر ءَ سلکاری ءِ بھتام کنگ بیتگ اَت۔ ھندی سرکار ءَ اے جیڑہ “گیرت” ءِ مسئلہ جوڑ کُت ءُ لوٹ کُت کہ یا وَ بھتام جنگ بیتگیں ور لھتے زر بہ دے اَنت اگاں ناں مرگ ءِ دیمپانی بہ کن انت۔ “آ مزن امبریں زالبول ءَ سرجمیں شھر گول اِت، ءُ مردماں اے گشگ ءُ سرپر کنگ ءِ کوشست کُت کہ: ‘اے بچک چہ نماسگاں ھم کستر اِنت! من گوں آئی ءَ چُشیں کردگار چوں کُت کناں؟’ لس مھلوک ءِ بے باوری ءَ سردار لاچار کُت ءُ آئی ءَ وتی پیسلہ پد ءَ زُرت۔”
نصیر آباد ءُ جعفر آباد ءِ ھنکین ھاسیں پئیم ءَ سندھ ءِ نزیک ءَ بئیگ ءِ سوب ءَ گیرت ءِ نام ءَ کوش ءَ چہ باز سانمند بنت، ءُ اد ءَ انچائیں یکشلیں کوشکاری برجاہ بیتگ اَنت۔ لیویز، کہ آیاں بلوچستان ءِ گیشتر دمگانی بند ءُ بستی داشت دار اَنت، ٹکی رھشونانی چیردستی ءَ کائنت۔ اے اپسوزی گپ اِنت کہ اے دمگانی تہ ءَ ارزی کسانیں کساسے ءَ جم کنگ بنت، بلکیں گیشتریں وھداں آ داں آمید گساں ھم برگ نہ بنت۔ عورت فاؤنڈیشن ءِ رپورٹ ءِ رد ءَ، ھونر کِلنگ ءِ بابت ءَ بلوچستان مزن آمید گِس ءَ 2004 ءَ پد کجام ھم ارزی دیما آرگ نہ بیتگ، کہ ھتمن اجکہ کنوکیں گپ اَنت۔
گیرت ءِ نام ءَ کوشانی ھاسیں وڑ ءَ برجاھی ءِ یک بھرے، پٹ ءُ پول ءِ کمی ءِ سوب ءَ ودی بیتگ,” حمیدہ نور ءَ زور داتگ ءُ گُشتگ۔ “بازیں وھداں، پولیس ءُ لیویز تھنا گیرت ءِ نام ءَ کوش ءَ المی سرپدی بنت ءُ آ ھما زمہ واریں مردمانی بگیری ءَ گامگیج زیرگ ءَ بےسوب اَنت۔ گیشتر ایش کہ، آ سلکاری ءِ بھتامانی پَٹ ءُ پول تُرس ءِ درشان کن اَنت ءُ ترسناکیں راستی ایش اِنت کہ، آ پھازگی لوٹوکیں سانمنداں سردارانی اگاں سیدانی دست ءَ دے اَنت۔ رند ءَ ، اے سانمندیں کارست بزگیں مردماں کُشگ ءِ پرمان دئینت اگاں چہ آیاں زر گر اَنت۔ دلجمیں پَٹ ءُ پول پسھی بیگ ءِ نیستی ءِ سوب ءَ گیرت ءِ نام ءَ کوش ءِ درچ برجاہ اِنت ءُ جرمکاراں سزا ءَ چہ رکینگ ءِ اجازت دَنت۔”
پاکستان ءَ گیرت ءِ نام ءَ کوش گیر کانودی کنگ ءِ کوشستانی راجدپتر ءِ ھست اِنت۔ اے کوشستانی اول بندات کساس دو دھک پیسر، 2004 ءَ ھما وھد ءَ بندات بیتگ کہ وھدے بنجاھی اسمبلی ءَ ھونر کِلنگ ءِ بگیر ءَ کامود من اِتگ اَت کہ ایشی ءِ رد ءَ گیرت ءِ نام ءَ کوش ءَ ھواریں جرمکاراں سز ءَ دیگ بندات کُتگ اَت۔ بلے، اے کانود ءِ تہ ءَ مزنیں نزوری ءِ گندگ اَتک کہ ایشی ءَ وارساں اسلامی کانود دیگ ءِ رد ءَ وتی نزیکیں جرمکارانی پلہ مرزی کنگ ءِ اگبال دات۔ ھمے کمی ءِ رد ءَ، سانمندیں مردمانی کھول کوشکار ءَ پھل کُت کن اَنت، چریشی ءِ آسر ءَ جرمکاراں ھچ پئیمیں سز ءَ دیگ نہ بیت۔ اے گپ گیشتر گمیگ کنوک اِنت کوشکار گیشتر وت سانمندیں مردمے کھول ءِ مردم بنت۔
2016 ءَ، بنجاھی اسمبلی ءَ ھونر کلنگ ءِ ھلاسی ءِ نیمگ ءَ یک ھاسیں گام ءِ زُرتگ اَت وھدے آیاں اینٹی-ھونر کلنگ ءِ کانود من اِتگ اَت۔ اے کانود برز ءَ گپ بیتگیں کمی ءِ ھلاس کنگ ءِ مکسد ءَ گوں اڈ کنگ بیتگ اَت ءُ اِیشی ءَ جرمکاراں سرجمیں زند ءَ زندانی کنگ ءِ پرمان داتگ اَت، تُری اگاں سانمندیں مردماں کوشکار پھل کنگ بہ بیت۔ البت، اے کانود ءَ ابید ھم، انچائیں وئیل دیما اَتکگ اَنت کہ آودہ سانمنداں انساپ نہ رس اتگ۔
قندیل بلوچ ءِ برات ءِ دست ءَ بیتگیں کوش ءُ آئی ءَ نامداریں ارزی ءَ، گُڈسر ءَ جرمکار یل کُنگ بوتگ اَت۔ آئی ءِ وکیل ءَ ٹاہ داتگ اَت کہ اے کانود کوش ءَ پد کنگ بیتگ ءُ پمیشکا اے ارزی ءِ کارمرز نہ بوتگ۔ ایشی ءَ ابید، قندیل بلوچ ءِ مات ءَ ھم آئی ءِ برات پھل کُتگ اَت، ءُ جج ءَ ھمے پیسلہ داتگ اَت کہ اے ھونر کلنگ ءِ وئیل نہ بیتگ، کہ اے ھمے ارزیانی کَش ءُ مانکش ءَ پدر کنت۔
بلوچستان ءِ سرکار ءَ ھم زالبولانی دیمروی ءُ جنسی برابری ءِ نیمگ ءَ یک گامے ھما وھد ءَ زرتگ اَت وھدے 2020 ءَ آیاں زالبولانی دیمروی ءُ جنسی پالیسی بل من اِتگ اَت دانکہ بلوچ زالبولاں سیاست ءُ چاگردی جیڑھانی تہ ءَ جاہ اڈ کنگ ءِ موہ بہ رس ایت۔ بلے، اے المی اِنت کہ ما اے بہ من ایں کہ تھنا کانود ٹھینگ ءَ گوں جھلانکیں ردوم زرتگیں چاگردی رویشانی بلاس کنگ ءُ جنسی زوراکی ءِ یکشلی ءَ پروشگ ءَ پہ بس نہ اَنت۔ جیڑہ ءِ روتگ اِش اِنت کہ بلوچ چاگرد Male dominated اِنت کہ اِد ءَ زالبولاں دومی درجگ ءِ شھری سرپد بیگ بیت، چریشی ءَ آیانی آجوئی ءُ آیانی توار دارگ بیتگ۔ اے بدلی کھول ءُ برادریانی تہ ءَ، کسانیں تک ءَ داں بئیگ المی اِنت۔
بلوچ چاگرد ءَ ‘سرگُشتن’ ءِ نام ءَ جُنزوکیں کوشانی ھلاپ ءَ گھتریں زانت ءُ سما ودی کنگ ءِ ھاتر ءَ تھنا کانود سازی ءِ گامگیج بس نہ اَنت، بلکیں اِیشی ءِ ھاتر ءَ سرجمیں برادری ءِ کمک ءُ رھوت ءِ کوشست ھم المی اَنت۔ مارا چاگرد اے سرپر کنگ ءِ زلورت اِنت کہ اے جیڑہ تھنا ‘گیرت’ ءَ گوں بندوک نہ اِنت بلکیں اے کوشانی درگت ءَ اِنت۔
تھنا زانت ودینگ، وانگ ءُ زانگ دَیگ ءُ برادریآں گوں ھوارکاریاں پد ما اوست کُت کنیں کہ ما چُشیں ربیدگیں رھبنداں پُروشت بہ کنیں کہ آ چُشیں شدت ءَ برجاہ دار اَنت۔