دانشورانی (کواسانی) کرد – ایڈورڈ سعید|حکیم بلوچ

دانشورانی (کواسانی) کرد

ایڈورڈ سعید

چہ انگریزی ءَ اردو رجانک کنوک : صدیق الرحمٰن قدوائی ءُ اسلم پرویز

بلوچی رجانک : حکیم بلوچ

دومی بھر

دی بلوچستان پوسٹ

ما ھمے جھان ءَ کہ زندگ اِنت آ ھما ھیالانی سر ءَ باور دار ایت کہ آئی ءَ چہ دگراں زُرتگ اَنت۔ ( آ گُش اَنت) “مئے ھمے وڑ اِنت، ھمے وڑ ءَ بیان اِنت ءُ پیداک اِنت۔ ھمے درستیں ھبرانی رد ءَ مارا ھم زندگ بیگ لوٹ ایت” ءُ منی نزیک ءَ کواسانی کرد وَ ھمیش اِنت کہ چہ مدتاں چہ ھستیں ھبرانی درگت ءَ جُست بہ کن اَنت۔ واکداریں مردماں بہ چکاس اَنت، سر سری گندگ بیوکیں ھالانی تہ ءَ ایر بہ کپ اَنت ءُ، سرکار ءِ رپورٹاں دلجمی ءَ گوں بہ پول اَنت ءُ ھما شئے کہ آئی ءَ زانت ءُ واک ءِ نام ءَ دیگ بیت اِنت آئی ءَ سرگوز بہ کن اَنت ءُ تہ ءُ توک ءَ بہ چار اَنت۔ بزانت اِش کہ اے سرجمیں گام چہ نودربری اھد ءَ بندات بیت اِنت ءُ وھدیکہ آ چاگردی ءِ شھری جوڑ بیت گُڑ ءَ ھمے کرد ءِ برجاہ دارگ ءُ ھمے درستیں کارانی کنگ راستی ءِ
سرپد بیگ اِنت۔ نی مارا اے چارگ لوٹ ایت کہ آ کجام مڈی اَنت کہ پہ کواساں ندر اَنت۔ درستاں پیسر مارا اے سرپد بیگی اِنت کہ ھمک مردم کواسی ءِ نام ءَ کرز ایت اگاں ناں اے تھنا لھتیں مردمانی میراس اِنت۔

اٹلی ءِ مزن نامیں مارکسسٹ گرامچی Gramshe کہ بیستمی کرن ءَ ھما اولی زانتکار بیتگ کہ آئی ءَ کواسانی درگت ءَ نبشتگ آئی ءَ گُشتگ کہ ھمک مردم یک کواسے کہ آئی ءِ گور ءَ دانائی ھست۔ بلے ھمک مردم چاگرد ءَ کواسیں کار نہ کنت ءُ دگہ یک یورپی زانتکار جولین بینڈا Julian Benda کہ چہ لِفٹ ءَ سیادی دار ایت، 1920ء ءِ گُڈی ءَ Betrayal of the intellectual (کواس ءِ دروھگ) ءِ سرھال ءِ سر ءَ یک کتابے نبشتہ کُتگ ئِے کہ اِشی ءِ تہ ءَ آئی ءَ گُشتگ کہ کواس کساس ءَ باز کمو بنت پرچا کہ راستیں کواس وَ ھما اِنت کہ آ یک وڑے ءَ outsider درآمدے بیت کہ جُست کنت ءُ من اِتگیں ھبرانی سر ءَ ھمے پئیم ءَ چکاس ایت کہ پیسر ءَ ھچ کس ءَ ھم چُش کتگ مہ بیت ۔

بزانکہ کواس راستی ءَ گوستانک ءِ ربال (پیغمبر) آنی پیما بنت۔ آئی ءِ پئیما دگہ کس نہ جُست کنگ لوٹ ایت ءُ نانکہ کس آئی ءَ پسہ دیگ لوٹ ایت۔ من سرپد باں کہ کواس کجام ھم مردمے نہ بلکیں زندمان ءِ نیمگ ءَ یک روِش یے نام اِنت۔ آ وت زندمان ءِ یک ھاسیں دروشمی ءِ نمائندگی ءَ کنت۔ آ وت یک جُست اِنت۔ آ وت یک تاکتے ءُ انچش کہ من پیسرا گُشتگ آئی ءَ درستاں گیشتر ھبناکی گوں راستی ءِ درشانی ءَ اَنت۔ ھما شئے آں کہ دگہ مردم سرپد بیگ ءِ جھد ءَ نہ کن اَنت آ ھمیشاں ھمے پئیم ءَ من اَنت کہ ھما پئیم ءَ گند انت اِش۔

کواس آیاں سرپد بئیگ ءِ جھد کنت۔ نی ھاسیں پئیم ءَ اے چارگی اِنت کہ مرچیگیں کواس ءَ کجام جیڑھانی دیمپانی اِنت۔ آ کجام شئے اَنت کہ کواساں وتی راستیں جاہ ءَ گرگ ءَ چہ دار اَنت۔ منی ھیال ءَ کواسانی راہ ءَ درستاں مستریں جنجال ھما بھر اِنت کہ روایت ءُ آئی ءِ راج آئی ءِ سر ءَ لڈ اِتگ اَنت اِش۔ ھمک زانشتی رھبند، ھمک ڈیھہ، آئی ءِ اُستاد، آئی ءِ نودربر، زبان ءُ راجی زبان، نودربراں آھانی پُشدر، آئی ءِ نسل، آئی ءِ وارس آھانی روایت، ءُ ریاست ءِ شھری ءِ رد ءَ آھاں آھانی گوستگیں پجار ءِ درگت ءَ وانینیت۔ چُش کہ ھندوستانی نودربر ھندوستان ءِ درگت ءَ وان اَنت ءُ دگہ یک نیمگے، چُش کہ جامعہ اسلامیہ اِنت، آ ھاسیں پئیما ھما درگت ءَ وان انت کہ آ ھندوستان ءِ تہ ءَ گوں اسلام ءَ بندوک اِنت۔

جھان ءِ ھما بھر کہ چہ ھمود ءَ منی سیادی اِنت ما یک بے دروریں باوستے ءَ دزگٹ آں ءُ آ ایش اِنت کہ چہ روایاتاں مراد چی اِنت؟ یک روایتے وَ مارا چہ وتی لس دود ءُ ربیدگ ءَ رس اِیت۔ ھمک مردم ءَ، چہ اِشی ءَ پد دومی جُست گوں ڈیھہ ءَ وپاداری ءُ وتن دوستی اِنت۔ من ءَ ھشدھمی کرن ءِ انگریزی نبشتہ کار، فلسفہ زانت، آزمانکار ءُ شاھر ڈاکٹر جانا ءِ گُشتن یات کئیت آئی ءَ گُشتگ اَت “وتن دوستی بدماشانی گُڈی پناہ گاہ اِنت” اِشی بزانت اِش بیت کہ وھدے تو اے زانگ ءَ مہ بہ ئے کہ چی کنگی اِنت ءُ چی گشگی اِنت گُڑ ءَ تو گُشے۔ “منی ڈیھہ راست بہ بیت اگں رد من آئی گون ءَ اَنت۔ پد ءَ اِشی ءَ ھوار وھدیکہ تو اے ھم مہ زان ئے چی گشگی اِنت ءُ کجا روگی اِنت گُڑ ءَ تو گشے من روایتانی سر ءَ باور داراں کہ گُڈسر ءَ ھمے راست سابت بنت، چُش کہ ھمے وڑ ءُ پئیم اِنت کہ ما برجاہ داشتگ۔ من ءَ یات اِنت منی بیران بیتگیں مات ءَ گوں چُنت باوست بیتگ اَنت۔ من سک جنجال کنوکیں چُکے بیتگ اَنت چشکہ من مدام ھمے جُست کُتگ چُش پرچہ کن اِت آ پئیم پرچہ کن اِت ءُ آئی ءَ پسہ بیتگ۔ “ ناں! ناں! ناں! اے انچش بیت” ءُ پد ءَ من گُشتگ کہ اے کئے ءَ گُشتگ کہ اے کار ءَ انچش بہ کن اِت۔ پد ءَ آئی ءَ پسہ داتگ “ درست گُش اَنت” ءُ منی پد ءَ تیزی ءَ گوں پسہ “شر! من گُڑ ءَ آھانی ھلاپ آں۔ من اے کاراں ھما پئیم ءَ کناں کہ ھما پئیم من شر سرپد باں” بلے جنجالانی وھد ءَ روایات ءُ راج ءِ زور بے دروریں دروشم ءَ بیت۔ یک جنجالے ودی بیت، یک بے باوری جیڑگ ءِ، یک دژمنے مئے دیم ءَ بیت، یک دژمنے مئے تہ ءَ چیروکائی نشتگ بیت۔

میکارتھی ءِ زمانگ ءَ امریکہ ءَ یک House unamerican activities committee ءِ بیتگ کہ آئی ءِ کار اے چارگ بیتگ کہ اگاں تو امریکنے ئِے، یا اگاں تو کمیونزم ءِ سر ءَ باور داروکیں مردے یا اگاں آئی ءِ بگیر ءَ ئے اگاں اے لیکہ ءَ گوں نزیکی کن ئے۔ دومی گپ ءِ بزانت اے بیت کہ تو راج دروھے یے – اے پئیمیں جاورانی تہ ءَ تئی کار چہ تئی دست ءَ روگ ءِ تُرس بیت اِنت ءُ سرپد بہ بہ ئے کہ تو ھلاس ءِ ءُ کدرتی ڈکال ءُ نگیگیں جاورھالانی روچاں، جنگانی زمانگ ءَ وَ سک کسانیں کساسے ءَ چُشیں مردمے بیت ءُ ھاس ھما وھد ءَ کہ جنگ وتی ترندی ءِ تہ ءَ بہ بیت ءُ آ جُست بہ کنت کہ “زاناں جنگ پہ ھمک مردم ءَ المی اِنت؟”، “ زاناں جنگ کنگ زانتکاری ءِ چیدگ اِنت؟” زاناں بے کساس تباہ کاری ءُ کُشت ءُ ھونریچی ءِ شریں شئے اَنت؟”

من ءَ یات اِنت کہ 1991ء ءِ مزن ھور ءِ جنگ ءِ روچاں من امریکہ ءَ جھمنندیں یک عربے بیتگ۔ بلے من یک امریکنے ءِ ھم بیتگ اَں۔ ھمود ءَ یک نیمگ ءِ من صدام ءِ کویت ءِ سر ءَ اُرش کنگ ءُ زورگری کنگ ءِ پالیسی ءِ ھلاپ بیتگ ھمود ءَ دومی نیمگ ءَ من امریکہ ءِ راجی تکے کردگار ھم ایر جتگ کہ اِشی ءَ Operation Desert Storm ءِ نام دیگ بیتگ اَت کہ ما اود ءَ کویت ءِ سر ءَ اُرش کنگ ءُ صدام ءَ پُشت ءَ لگت جنگ ءُ کشگ ءَ روگ ءَ اِنت پمیشکا کہ ما زوراکی ءِ ھلاپ اِنت۔

اے ھما دمان اِنت کہ ھمود ءَ کواساں وتی کرد پیلو کنگ لوٹ ایت اے تری چنچو ھم گران بہ بیت۔ بزاں چُشیں وھداں وھدے کہ جنگ ءِ ھاتر ءَ جاک سلوات بئیگ ءَ بہ بیت ءُ رسانک ھم اِشی ءِ تہ ءَ سرجم ءَ ھوار بہ بیت کہ مارا جنگ کنگی اِنت، ھک ءِ ھاتر ءَ جنگ کنگی اِنت گُڑ ءَ ھمے وھد اِنت کہ اے گُشگ بہ بنت کہ واجہ جھان ءَ دگہ ھم انچے جاہ ھست اَنت کہ اود ءَ سی سال اِنت زوراکیں زوگر برجاہ اَنت پہ درور فلسطین ،شام،لبنان ،اُردن ءُ مصر ءِ سرڈگارانی سر ءَ اسرائیل ءِ زورگری۔ زاناں امریکہ ءَ اے سئیں زمینانی آجو کنگ ءِ ھاتر ءَ اسرائیل ءِ ھلاپ ءَ جنگ بندات کُتگ؟ ھچبر ناں۔ ترکی ءَ 1974 قبرص ءِ سر ءَ زورگری کُتگ۔ زاناں امریکہ ءَ ترکی ءِ ھلاپ ءَ جنگ کُتگ ؟ ھچبر نہ کُتگے۔ انڈونیشیا ءَ 1976 ءَ رودراتکی تیمور ءِ سر ءَ زورگری کُتگ ءُ ھزاراں مردم مرگ ءِ آماچ کُتگ اَنت۔ امریکہ ءَ آ اُرش ءِ بگیری کُتگ؟ نہ کُتگے ۔ گُڑ ءَ جُست اِش اِنت کہ ھمے وھد ءَ پرچا؟ پمیشکا کہ امریکہ ءِ مپاد تیل ءِ رکینگ ءِ تہ ءَ اِنت ءُ اے سرجمیں راجی مُزانی جیڑہ اِنت اِشی ءِ سیادی بگیری لیکہ ءُ رھبند ءَ گوں نہ اِنت، اے سرجم ءَ جتائیں جیڑہ اَنت۔ءُ اَے درگت ءَ منانک دیگ بیت کہ ترا ڈیھہ دوستی نیست۔ مارا درستاں بیرک سلام کنگ کپ اِیت ءُ منی نِز ءَ اے درستاں ھترناکیں گپ ایش انت۔ بیرک ءَ سلامی دیگ ءِ ھیال، راجی ایمرجنسی ءِ ھیال، روایت ءِ کرد، پُشدر ءُ اِشانی سر ءَ امل کنگ ابیدجیڑگ ءُ زانت منگ بیت اِنت۔ منی ھیال ءَ کواسانی کرد اِش اِنت کہ اشانی سر ءَ جُست چِست بہ کنت ءُ بیچار ایت کہ کدی ءُ کج ءَ اَے ھیال راست اَنت ءُ کجاں ناں۔

کواسانی دیم ءَ مستریں چکاس ھما اِنت کہ ما آئی ءَ پروفیشنل ازم ءُ زانتکاری گُش اِنت۔ مئے تہ ءَ بازیں مردم جتائیں المانی درگت ءَ وان اَنت چُش کہ کیمسٹری، راجدپتر، ادب، بایولوجی ءُ دگہ۔ مار ءَ چہ شھدربرجاھاں ھمے زانشتانی درگت ءَ سند دیگ بیت اِنت۔ ما سند گپتگیں کیمسٹ اگاں سند گپتگیں اُستاد اگاں دگہ شئے ءِ بیت کن ایں۔ چہ اِشی ءَ مئے زھن ءَ یک ھاسیں پِڑے ءِ درگت ءَ گیشتر زانتکاری ءِ جیڑگے ودی بیت۔ اے راست اِنت کہ ما یک ھاسیں پِڑے ءِ وانگ ءَ باز وھد داتگ ءُ چہ اِشی ءَ مارا یک ھاسیں جاھے ءِ سربیگ ءِ واک رس ایت ءُ ھما واک ءُ ھاسیت ءَ ما گوں وتی نام ءَ ھوار کن ایں۔ پہ درور بی اےاگا پی ایچ ڈی اگاں ھمیشانی سوب ءَ مارا کجام ھم کار رس ایت۔ نی منی جُست اِش اِنت کہ آ کجام وھد اِنت۔ وھدے تو چہ ایراد ءُ بگیر ءَ چہ رکگ ءِ ھاتر ءَ تو پروفیشنل ازم ءِ پُشت ءَ چیر بہ ئے-

ویت نام ءِ جنگ ءِ زمانگ ءَ وھدے امریکہ ءَ شمالی ویتنام، لاؤس ءُ کمبوڈیا ءِ سر ءَ ھزاراں ٹن بمب دور دیگ ءَ اَت من یک نودربرے ءَ وتی سنگتی ءَ اَے جُست کنگ ءَ اِش کُت کہ ۔۔۔”تو چُشیں شئے ءِ سر ءَ دز نشان کن ئے کہ آئی ءِ سر ءَ نبشتہ بہ بیت کہ B-52 بمب گواریں بالی گراب چہ شست ھزار فٹ ءِ بُرزی ءَ چہ بے میاریں مردمانی سر ءَ بمب گواری کنت کہ بالی گراب ءِ پائلیٹ ءَ جھل ءِ جاور ءِ ھچ سرپدی ھم مہ بیت کہ چی گوزگ ءَ اِنت بلے اِشی ءِ سوب ءَ زھگ، زالبول، بُزگر ءُ دھکان ھاک ءَ ھوار بئیگ ءَ بہ بنت رد اِنت انساپ ءِ بگیر اِنت۔ پہ من ءَ اے گپ پژنی گپے اَت ءُ چرایشی ءَ پد من آھانی ھال ھم گِپت۔ وھدے من وتی ھمراہ اے گُشگ ءَ اِت آں کہ، من دزنشان نہ کن آں۔ من ادبے پروفیسر آں من شیکسپئیر ءُ ملٹن ءِ درگت ءَ نبشتہ کناں منی گوں بمب گواری ءَ ھچ سیادی نیست۔ “منی سر چُشیں گپاں پِر نہ بیت”ما چُنت بر ءَ اَے گپ اِش کُتگ ”اے منی پِڑ نہ اِنت، من اِے درگت ءَ ھچ کت نہ کناں۔”

دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔