کتاب: سوتکال
نبشتہ کار: ڈاکٹر اسلم دوستین
چمشانک: عطا بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
ڈاکٹر اسلم دوستین ءِ گدار (سوتکال) اولی رند ءَ مئی 2008 ءَ چاپ ءُ شِنگ بیت۔ دسمبر2021 ءَ دوبر چاپ ءُ شِنگ بیت۔ اے گدار ماں بلوچی زبان ءَ انت ءُ ایشی ءِ پیش لبز ڈاکٹر ناگمان بلوچ ءُ استاد منیر مومن ءَ نبشتہ کتگ۔ اَنچو گُْوش اَنت کہ اے بلوچی زبان ءِ شرتریں ناول اِنت(ڈاکٹرناگمان)۔ اے ناول ءِ مستریں کارست غلامک انت کہ شپانکے ءُ سوتکال ءِ (میتگ ءِ نام) جاھمنندے۔ غلامک اُمر ءَ کسانیں بچکے ۔ھَر سُھب رمگ ءَ زور ایت دیم پہ جنگل ءَ روت۔ غلامک ءِ پیرُک کہ میتگے کماش ات ءُ میتگ مردماں پیرُوک ءَ را باز شْرَپ دات ءُ آئی ءِ گپ مہ کن نہ کُت۔ سوتکال ءِ میتگ ءَ یک مزنیں ماڑی یے است ات ءُ پیرُک ءَ مدام گْوشت کہ اے ماڑی مئے امانت انت ، ھپت پُشت ءَ چہ ما اے ماڑی ءَ پہریزگ ءَ انت ءُ من ءَ پد منی پدریچ اے ماڑی ءَ پھریز ایت۔ غلامک کہ یک شپانکے ات ءُ ھمک سُھب پساں زور ایت دیم پہ جنگل ءَ روت ءُ میتگ ءِ کُنڈ کُنڈ ءَ سرپد ات بلے ابید یک جاگھے ءَ کہ آ جاگہ جنّانی جمپ ات۔ پیروک ءَ گوں تُرْندی ءِ جنّانی جمپ ءِ روگ ءَ مہ کن کُتگ اَت۔
آسمی کہ غلامک ءِ ھمسر ءُ ناکو زتک ات، پیسر ءَ آ ھم شپانکے بوتگ بلے مرچاں ساربانی کنگ ءَ ات۔ آسمی مدامی کہ نوددنزان (جاہ ءِ نام) ءِ نام گپت دپ ءَ چنکے آپ دات ءُ ھر وھد ءَ نوددنزان ءِ بندن ءِ توسیپ ئِے کُت۔ یک وھدے انچیں اتک کہ سرجمیں دمگ ءَ ڈُکّال(قحط سالی) بوت ءُ سرجمیں دمگ ویران بوت۔ سرجمیں جنگل ءِ درچک ءُ دار ھُشک بوتاں ءُ مہلوک ءِ پس ءُ دلوت روچ پہ روچ مِران بوتاں ءُ غلامک سک پریشان بوت پرچا کہ غلامک ءَ وتی دلوت سک دوست اتاں۔
یک روچے غلامک ءَ سْوَڑگ کت کہ من جنّانی جمپ ءَ رواں ( ھما جاہ انت کہ پیروک روگءَ مکن کتگ) ءُ پہ وتی دلوتاں کاہ ءُ بوچے شوھاز کناں۔ غلامک ءَ وتی پس زرت اَنت پہ تُرس ءُ لرز دیم پہ جنّانی جمپ ءَ کہ پیروک سئ مبیت۔ وھدے غلامک جنّانی جمپ ءَ شُت ءُ دیست ئِے کہ اے جاہ سبز ءُ آباد انت منی پس تماشا کن اَنت۔ غلامک ءَ ھر روچ ھمے جاہ ءِ روگ بندات کُت ءُ روچ پہ روچ غلامک ءِ پس پزور بوھان بوت انت۔ یک روچے غلامک ءَ وتی پس گون انت دیم پہ جنّانی جمپ ءَ داں دیست ئِے لیبو(غلامک ءِ کستریں برات کہ سرا وش نہ انت) ماڑی ءِ کَش ءَ کبرستاں ءِ کبراں سوار انت ءُ وتسر ءَ لبجگ ءَ اِنت کہ اے پس منی اَنت، اے جنگل تئی اِنت ءُ اے کھور تئی انت(کہور ءُ جنگل لیبو ءِ ھیالی ھمراہ انت ءُ لیبو ءَ ابید کّسے نہ گند ایت اِنت) ءُ ھمے ساھت ءَ ونڑاس( لیبو ءِ کُچک) ھم ھمے جاہ ءَ وپتگ ات۔ لیبو ھمے داب ءَ لبجگ ءَ ات ءُ غلامک دیم پہ وتی منزل ءَ۔
پس ھمے درچک ءُ داراں چرگ ءَ بوتاں ءُ غلامک ھمے کَش ءُ گْور ءِ جاگاھاں چاران ات ، داں غلامک ءِ چم یک گارے ءَ کپت اَنت کہ ایشی دپ موکوھانی کُداماں بستگ ات۔ غلامک ءَ اوپار نہ شت ءُ دیم پہ ھمے گار ءَ شت ءُ پہ تُرس ءُ لرز گار ئِے چار اِت داں تَہ ءَ گار سک مزن ات ءُ غلامک ءَ مار اِت کہ اد ءَ ھزانگے بیت ۔ اے روچ ءَ غلامک لوگ ءَ واتر بوت بلے سرجمیں شپ ءَ غلامک ءَ ھمے بابت ءَ جیڑ اِت ءُ واب نہ کپت۔ دومی روچ ءَ غلامک ءَ ھمے ھبر گوں وتی ناکو زتک آسمی ءَ کُت ءُ گْوشت ئِے تو گوں من بیا من ءُ تو اے جاہ ءَ رَو ایں ءُ چار ایں ، دومی روچ ءَ غلامک ءَ آسمی زُرت دیم پہ جنّانی جمپ ءَ شُت اَنت۔ بازیں پٹ ءُ پول ءَ پَد ایشاں یک دار ءِ پیتی یے دست کپت کہ چہ پوست ءَ پُر ات ءُ ایشانی سر ءَ نبشتہ ھست ات۔ آسمی ءَ گْوشت منی ھیالاں اے کیمتی پوست بنت من تو ایشاں زور ایں دیم پہ نوددنزان ءَ رو ایں ءُ بھا کنیں۔ غلامک ءَ آسمی ءِ گپ زُرت ءُ دومی سھب ءَ پوست اُشتر ءَ کت انت دیم پہ نوددنزان ءَ رھادگ بوت اَنت۔ سئے روچ ءِ سپر ءَ پد ماں نوددنزان ءَ سر بوت اَنت ءُ ھمے پوست بازار ءَ پہ بھا بُرت انت ، اے پوست ایشاں دو سد(200) کلدار ءَ بھا کت انت ، سد کلدار آسمی ءَ وت زُرت ءُ سد غلامک ءَ داتے۔ غلامک ءَ ھمے سد کلدار پہ پیرک ءَ راشن کُت اَنت گوں آسمی ءَ دیم دات اَنت ءُ وت گْوشت ئِے من لہتیں روچ ءَ نوددنزان ءَ تَر ءُ تاب کناں۔ غلامک ءَ نوددنزان انچو وش بوھگ ءَ ات کہ دل ءَ نی گْوشت ئِے کہ واتر پہ وتی ھلک ءَ بْروت۔ نوددنزان ھمے وڑ انت کہ انچو آسمی ءَ توسیپ کتگ۔ روزرد ءِ وھد ءَ کماشانی تیاب ءِ دپ ءِ دیوان یا ھوٹلانی دیم ءَ ناھداھانی گپ ءُ رَپ ، سُھبانی سر ءِ نمبیں کوش کہ دلاں تاھیر دنت ءُ درستاں گیش نوددنزان ءِ مردمانی مھروانی کہ مردم ءَ وامدار کنت۔
ھمے نوددنزان ءِ تر ءُ تاب ءِ میان ءَ غلامُک ءَ بازیں دوست ءُ سنگتے پہ وت جوڑ کُت ءُ ھماھانی گوما وتی وھد ءَ گوازینگ ءَ اَت۔ کہ یک روچے درملکی لہتیں مردم (انگریز) اتک پہ وتی لشکر ءَ (پوج) مردم بھرتی کنگ ءَ ،ءُ غلامک ھم بھرتی بوت ءُ دیم پہ درملک ءَ شُت۔
غلامک (13) سال درملک ءَ پہ بزگی گوازینگ ءَ پد وتی ھَنکین(نوددنزان) ءَ اتک ءُ ھال ءَ گپت کہ آئی ءِ روْگ ءَ پد لہتیں دَری مردم سوتکال ءَ اتکگ کہ ما سوتکال ءِ پروشتگیں ماڑیاں دوبر ھما دروشم کنیں ءُ مارا سرکار ءَ دیم داتگ، بلے پیروک ءَ اِشانی گپ باور نہ بوتگ اَنت ءُ اشان ءَ ماڑی ءِ نیمگ ءَ رَوگ ءَ رزا نداتگ ، پیروک ءَ ھمے پھم اِتگ کہ اے مردم ماڑی ءِ پٹ ءُ پول ءَ اتکگ اَنت ءُ اے مردم ماڑی ءَ تاوان دئے اَنت۔ ھلکے میر ءُ متعبرانی بازیں گْوشگ ءَ پد پیروک ایشان ءَ ماڑی ءَ کار کنگ ءَ رزا داتگ ۔ ھمے درملکی مردماں یک زالبولے گون بیت کہ آئی ءِ نام میری بیت۔ میری یک سّکیں مھروانیں مردمے بیت کہ زوت ھلک ءِ مردمانی گوما نزیک بیت ءُ ھلک ءِ مردم میری ءَ باز دوست دار اَنت۔ میری سرجمیں روچ گوں ھلک ءِ مردماں نند ایت ءُ پاد کئیت۔ میری لیبو ءِ گوما ھم وھد گوازین ایت ءُ لیبو ءَ باز دوست دار اِیت۔
وھدے کہ ماڑی ءِ کار سرجم بیت ءُ اے مردم پہ روگْ ءَ سر گر اَنت، ھلک ءِ دراھیں مردم پہ میری ءَ سوگات کار اَنت ءُ میری باز گَل بیت۔ روگْ ءِ وھد ءَ میری پیروک ءَ گْوش ایت کہ تو لیبو ءَ من ءَ بہ دئے، من گوں وت ءَ بران ئِے الاج ئِے کناں دیم ئِے دیاں۔ پیروک میری ءِ گَپ ءَ من ایت ءُ لیبو ءَ گوں میری دیم دنت۔
چیزے وھد ءَ پد لیبوواتر بیت کہ یک سلامتیں مردمے ءُ میری ءِ توسیپ ءَ بس نہ کنت کہ میری ءَمن ءَ درملک ءَ ترینتگ ءُ وتی دوست ءُ سنگتانی گورْ ءَ منی توسیپ ئِے کُتگ۔ لیبو نوں یک سلامتیں مردمے جوڑ بوتگ اَت ءُ پیرک سَک وش اَت کہ لیبو جوڑ بوتگ۔
غلامک ءَ سئے مردین چُک ھست اَت۔ مستریں بچک ءِ نام گنج ات کہ ناھدایے ات، دومی بچک نمیران ات کہ یک بان بندیں اُستایے (مستری) اَت ءُ سیمی بچک اُمیت اَت کہ چہ درستاں کستر اَت ءُ لاڑُک ات۔ اُمیت ءَ مدام وتی پِت گْوشت کہ اے نوں جاگھے کہ ما نشتگیں ، دریگتیں تو ھما روچ ءَ چہ درملک ءَ میتکین ئے، دگے مرچی مئے زندگی وش ءُ شادان اَت، درملک ءِ زندگی سک وش اِنت مردم آسودگ اَنت، مئے ملک ءَ ابید چہ پُلک ءُ زِرا چے است۔ اُمیت ءَ مُدام گْوشت کہ ما سک سیر بہ بئیں ءُ ماڑیانی تَہ ءَ بہ بئیں۔ یک روچے اُمیت تچان تچان ءَ اتک لوگ ءَ وتی پِت غلامُک ءِ گورْ ءَ کہ ابّا ابّا لھتیں مردم چہ درملک ءَ اتکگ یک جاھے ءِ سوج ءَ لوٹگ ءَ اَنت، کہ آ جاہ ءِ نام جنّانی جمپ اِنت ءُ اے ھم گْوشگ اَنت کہ ھرکس مارا اے جاہ ءِ سوج ءَ بدنت ما سک باز زَر ءُ مالے دئیں۔ غلامُک اے گپانی اِش کنگ ءَ پد سک مُونجا بوت ءُ اُمیت ءَ گْوشت ئِے اے مردم جنّانی جمپ ءَ چے کن اَنت۔ امیت ءَ درائینت کہ انچو گْوش اَنت کہ چیزے سال ءَ پیش ھمے جاہ ءَ چے لہتیں پوست در اتکگ ءُ نوددنزان ءَ بھا بوتگ اَنت ءُ اے سکّیں کیمتی اَنت، بلے کس نزانت کہ اے جاہ کُجا اِنت ءُ ھما مردم کئے بوتگ اَنت، انچو گْوش اَنت کہ جنّانی جمپ ءَ دگے باز پوست است۔ اُمیت ءَ جُست کُت کہ ابّا تو نزان ئِے جنّانی جمپ کُجا اِنت۔ غلامُک ءَ آ گون تُرندیں آواز ءَ گْوشت اِنّاں من نزاناں۔
اے گپاں چہ پد غلامُک سک بژنیگ بوت کہ ما پرچا ھما روچ ءَ اے پوست کَش اِت اَنت ءُ بھا کُت اَنت۔ غلامُک ءَ سما کپت کہ پرچا مارا پیروک ءَ جنّانی جمپ ءِ روگ ءَ مہ کن کُتگ، پیروک ءَ زانتگ کہ اگاں مردم جنّانی جمپ ءِ ھزانگ ءَ بہ گند اَنت گُڑا مئے ھلک ویران بیت ءُ چہ دِگے جاھاں زورگر مئے دمگ ءَ لُٹ ءُ پُل ءَ کاینت۔
غلامُک سرجمیں روچ ھمے جیڑگ ءَ اَت کہ جنّانی جمپ درملکیانی دست ءَ مہ کپ اِیت کہ اے مئے پت ءُ پیروکی میراثاں بر اَنت۔ غلامُک شپاں واب نہ کپت ءُ وڑ وڑیں واب دیست ئِے۔
یک شَپے غلامُک ءَ واب دیست کہ منی کستریں بچک اُمیت ءِ سَر یک لّپ ءُ لگاری ئیں کچکے ءِ دپ ءَ انت ءُ یلہ ئے نہ کنت ءُ منی جِند گْوش ئِے انچو بندوک اِنت کہ سُر اِت نہ کنت، بازیں جھد ءَ پد وت ءَ آزات کُت ئِے ءُ دیم پہ امیت ءِ رکینگ ءَ ،تاں چم پچ بنت، ءُ گنداں کہ گوں وتی نپاداں گلائشاں۔بلے بان ءِ پُشت ءَ دْرک دْرک ءِ توار ات، غلامک ءَ جیڑ اِت اگاں اے وابے بوتگ گُڑا اے دْرک دْرک ءِ توار کئی اِت اَنت؟-
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔