گُلگدار: نوم چومسکی ءُ کرسٹوفرلیڈون
رجانکار: التاپ منیر
دی بلوچستان پوسٹ
نیولبرلزم مئے ڈموکریسی ءَ تباہ کنگ ءَ اِنت نوم چومسکی
سیریں مردماں چہ سیاسی دائرہ ءِ دوئیں نیمگاں مئے چاگردی، سیاسی ءُ چپ ءُچاگرد ءِ مھلوک چون نزور کتگ پنجاہ سال بیت کہ نوم چومسکی امریکہ ءِ سقراط زانگ بیت ءُ مئے مہلوک ءِ پریشانی گوں وتی جُستاں کہ دیم ءَ کاریت اِش آ ایوک ءَ ایتھنز ءِ شہر ءِ چپ ءُ چاگرد ءَ گپ نہ کنت بلکیں سرجمیں دگنیا ءِ دیم ءَ وتی دردناکیں گپاں دیم ءَ کاریت ءُ نوں آئی ءِ گپ ھترناک زانگ بنت۔
جیڑہ چہ پیڑتاگیں دگنیا مرچی انگت ءَ نوم چومسکی ءِ دروازگ ءَ ٹُک ایت،ایوک ءَ ھمے واست ءَ کہ آئی ءَ تچک ءَ تچک گُشتگ کہ یک بلاہیں طوفان ءِ پیداک اِنت ناکہ دُگنیا کمو زانت کنت کہ نوم چومسکی ءِ ھمئے طوفان ءِ داتگیں بیہار ءِ بارو ءَ چی بکناں۔جذباتیں ٹی وی اینکر William F.Buckley Jr ءَ گیر بیار کہ آئی ءَ نوم چومسکی ءِ زھرآوریں لیکہ ویتنام جنگ ءِ بارو ءَ 1969 ءَ گُلگدار ءِ دروشم ءَ دیم ءَ آؤرتگ۔
اے نوم چومسکی ءِ بارو ءَ یک اجبیں لیکہ ئے داں نیورک ٹائمز آئی ءَ را نامداریں زندگیں ساچشتکار گُشیت ءُ آئی ءِ لیکھاں ھروھدا دیم ءَ کاریت ءُ نوم چومسکی ءَ سرجمیں دگنیا ءَ وتی لیکہانی سوب ءَ باز نامدار اِنت ءُ اے وھدا آئی ءِ عمر 89 سال اِنت آ ھما سائنسدان اِنت کہ آئی ءَ مارا بنی آدم ءِ زبان ءِ سر ءَ جیڑگ سوج دات چشکہ ھمے جیڑہ ءَ پورا مئے اندر ءَ روتک جتگ آ ھما انسان دوست اِنت کہ آئی ءَ اخلاقی راہ ءُ بندانی ھساب ءَ ویتنام ءِ جنگ ھلاپ ءَ ءُ امریکہ ءِ ایدگہ آؤکیں وھد ءِ حکمت عملیانی سر ءَ زھرشانی کُتگ۔
گوستگیں ھپتگ ءَ ما گوں وتی تچکیں مول ءُ مراد ءَ نوم چومسکی ءِ گِندوک ءَ شُت ایں: ما وتی انوگیں راجدپتر ءِ بارو ءَ زانگ لوٹ اِیت چہ ھما مرد ءَ کہ راستی ءِ چیدگ ءِ نام ءَ زانگ بیتما آئی ءَ را نبشتہ کُت کہ ما اَچ ترا اے زانگ نہ لوٹ ایں کہ تو چی یے جیڑہ ئِے بلئے چون جیڑہ ئے آئی ءَ مارا پسو ءِ تہ ءَ نبشتہ کُت کہ زھمت کشی ءُ پچیں زھن جیڑہ ءِ بُن ھشت اَنت۔
کرسٹوفر لیڈون: مئے واجہ اَچ تو جُست ایش انت کہ انوں اے وھدا ما دُگنیا ءِ کجا م جاہ ایں؟ –
نوم چومسکی: اے وا اَرزان اِنت۔
ک۔ل:(ھاھاھا) وھدیکہ بازیں مردمے راجدپتر ءِ مزنیں ھستی زانگ بوتگ انت گڑا چومسکی ءِ کمیں لبزانی تہ ءَ لیکہ چے بوت کنت؟ –
ن۔چ: کمیں لبزانی تہ ءَ؟
ک۔ل: ھو
ن۔چ: شر،کمیں لبزانی تہ ءَ منی ھیال ءَ دگنیا ء دومی مزنیں جنگ چہ بگر داں انوگیں راجدپتر ءِ سر ءَ چمشانکے اگاں شما بہ دے اِت گڑا لھتے نہ شموشکاریں ویل ءُ واقعہ بوتگ اَنت اولی، بنی آدم ءِ ذہانت ءَ دو مزنیں سنگپروشیں ھتوڑی ساچ اِت کہ آھانی تہ ءَ مئے ھستی ءِ ولگوج کنگ ءِ تاکت است اِنت ۔یاکہ کم ازکم مئے ٹھنتگیں ھستی ءِ دوئیں چہ دومی مزن جہانی جنگ ءَ یکے آھانی تہ ءَ پہک ءَ زانگ بیت۔
بلے راستی ءَ نوں دوئیں پہک ءَ پدر اَنت دومی مزن جہانی جنگ ایٹم بمب ءِ کارمرز کنگ ءَ گوں سرجم بوت منا شر یات انت کہ اے 6اگست 1945ءِ روچ اَت اے پدریں راستی کہ زوت ٹیکنالوجی ھمنچو دیمروئی کنت کہ تباہی ءِ گڈی چیدگ زانگ بیت باور کن سائنسداناں اے پیش ءَ پہمتگ اَنت ۔
1947 ءَ ھمئے Bulletin of Atomic Scientists ءَ وتی نامداریں قیامت ءِ روچ ءِ گھڑی ءِ دیمدرائی کُت تو زان ئے کہ گھڑی ءِ منٹ والا کانٹہ سرشپ ءِ چنچو نزیک اَت؟ ءُ اے سرشپ ءَ ھپت منٹ کم ءَ بندات بوت 1953ءَ اے سرشپ ءَ دو منٹ کم ءِ نزیک ءَ داں شُتگ اَت آ ھما سال اَت کہ وھدیکہ امریکہ ءُ سویت یونین ءَ ہائیڈروجن بمب ءِ تراک کُتگ اَت۔
بلے اے پدر ءُ سہر ءَ بیت ما نوں پہم اِت کناں کہ دومی مزنیں جہانی جنگ ءِ گڈسر ءَ دُگنیا ماں نوکیں زمینی دورے ءِ تہ ءَ وتی پاد ایر کتگ اِت اَنت اے دور Anthropoceneگُشگ بیت کہ ایشی بزانت اِنت بنی آدم ءِ نوکیں دور،ھما دور کہ بنی آدم ءَ را ماحول ءِ سر ءَ سکیں تباہ کنوکیں ءُ تُرسناکیں اثرات دور دات کنت اے 2015ءَ واتر دیم ءَ سُراِت، 2016یک گشتانے پد ءَ ھمے سال ءَ جنوری ءِ گڈسر ءَ ٹرمپ ءِ گیچین کاری ءَ چہ پد،گھڑی سرشپ ءَ دومنٹ ءُ نیم کم ءَ دیم ءَ کنگ بوت، 1953ءِ نزیک تراک ھما وھدا کنگ بوتگ اَت۔
ھمے ھاترا ما ھمے دوئیں ھستی ءِ بیہار ساچ اِتگ انت – کہ آ مارا بوت کنت ایٹمی جنگ ءِ دروشم ءَ نیست ءُ نابود بہ کنت ماحولی تباہی ءِ دروشم ءَ تباہ کنوکیں اثرے دور بہ دنت ءُ گڑا دگہ لہتے مئے پیمیں سیمی ویل ءُ واقعہ کہ بوت ہپتاد ءِ دہک ءَ پہ اے پیمیں تباہی ءِ ہتم کنگ ءُ آہانی نزور کنگ ءِ واست ءَ بنی آدم ءِ ذہانت ءَ وتی جند ندر کت اے نیولبرلزم گُشگ بیت پنجاہ ءُ شست ءِ دہک ءَ بدلی ءِ دورے بندات بوتگ اَت کہ آئی ءَ رامہلوک ءَ Regimented Capitalismگُشت اے دیمروئی ءِ شریں اہدے اَت برابری ءِ دیمروی، چاگردی انصاف ءِ پڑ ءَ مزنیں دیمروئی بوتگ اَت ءُ ہمے پیم ءَ ایدگہ پڑاں-
ک۔ل: چاگردی ڈموکریسی
ن۔چ:ھو چاگردی ڈموکریسیاں برے برے نوکیں کپیٹلزم ءِ درپشناکیں دور گُشگ بیت آ ہپتاد ءِ دہک ءَ گوں نیولبرلزم ءِ بندات ءِ ہمراہی ءَ بدل بوت کہ ہمائی تہ ءَ ماہمائیں زند گوازینگ ءَ بوتگ ایں ءُ اگاں شما وتی جند ءَ جُست بکن اِت کہ اے دور چے پیم اِنت،ایشی ءِ بُنکی لیکہ چاگردی تپاکی ءُ وت ما وتی کمک ءُ مدت ءُ کُلیں مردمانی بہر زورگ ءِ ٹہشت ءَ ماں پالیسی ءِ جوڑ کنگ ءَ تباہ کنگ ءَ اِنت اے آ وڑ گشگ نہ بیت اے آجوئی گُشگ بیت بلئے آجوئی بزانت اِنت تاگت وریں،لاجوابیں،چیریں تاکتانی فیصلہ ءِ دیم ءَ سر ءَ جہل کنگ ءُ مننگ آئی ءِ چے بزانت اِنت ہمیش اِنت حکومت کنگ ءِ ادارہ یاکہ دومی رنگیں ادارھانی ہوری کہ آ مہلوک ءَ اجازت دات کن انت کہ فیصلہ کنگ ءِ تہ ءَ بہر بزور انت آہاناں پہ وڑ ءُ پیم نزور کنگ بوتگ مارگیریٹ تہیچر وتی گُشتن ءِ تہ ءَ شریں وڑے ءَ ایشی باروا گُشتگ اَت “چاگرد نیست،ایوک ءَ فرد اَنت، دومی مزنیں جہانی جنگ ءَ بگرداں اے وہد ءَ ما تباہی ءِ دو وڑ ءُ پیم ساچ اِتگ نیولبرل ءِ زمانگ ءَ بگر داں اے وہد ءَ ما آہانی گر ءُ دار کنگ ءِ وڑ ءُ پیم پُروش ءِ آماچ کُتگ اَنت۔”
آئی ءَ راستی ءَ مارکس ءِ گپ پریہتگ اَت کہ آئی ءَ فرانس ءِ تہ ءَ زوراکیانی سر ءَ وتی ایرجننگ تہ ءَ گُشت مئے زوراکی چاگرد ءَ یک گونی یے پٹاٹہ ءِ تہ ءَ بدل کنگ ءَ انت بس مردمانی، یک شنگ ءُ شانگیں مُچی کہ ہوری ءَ کار کُت نہ کناں ” آیک ایرجننگے ءَ اَت تہیچر ءِ واست ءَ آ یک سرجمیں لیکہ ئِے ءُ آ نیولبرلزم اِنت۔
ما حکومتی ٹہشت ءَ تباہ کنیں یاکہ کم ازکم آئی نزور کنیں کہ اَچ ایشی ءَ کم ازکم مہلوک ہما چاگرد ءِ نمائندگی ءَ ہدّے داں بہرزورت کُت کناں ہمے ہاترا آہاں نزور بہ کن،یونین آں تباہ بہ کن،آدگہ رنگیں یکجائیں ادارگاں،گونی یے پٹاٹہ چگل بدے ءُُ مئے ساہت ءَ فیصلھانی کنگ ءِ تاکت ءَ لاجوابیں ءُ چیریں تاکتانی دست ءَ بدے کہ آجوئی بس سرجمی ءَ لبزانی تہ ءَ سرکیت۔
شر،آ چے کنت؟ تباہی ءِ نشانے یک اڑاندے دزگٹیں مہلوک اِنت، یک سرپدیں دزگٹیں مہلوک ہوری کار ءَ اِنت پہ وڑ ءُ پیم ٹہینگ ءَ کہ تباہی ءِ دیم ءَ داشت بکنت ءُ آئی ءَ پروش دات بکنت آ پہ وڑ ءُ پیم نزورکنگ بوتگ اَت بزانکہ پہ سرپدی منی متلب ایش انت کہ گوستگیں وہد ءَ 1970ءِ زمانگ ءَ ما ایشی باروا ہمے پیم ءَ گپ کتگ اَت گیشیں ڈموکریسی ءِ تُرس ءِ بارو ءَ سیریں ءُُ بُرزتریں تبکہ ءِ تہ ءَ سک باز گپ ءُ تران بوگ ءَ اَت ءُ ہمے زلورت پشت کپتگ اَت کہ ڈموکریسی ءِ تہ ءَ گیش کمی آرگ بہ بیت پہ مہلوک ءَ کہ بہرزورگ ءَ گیش زبہر بہ بنت ءُ گیش بے مارشت بہ بنت ءُ جیڑھانی گیش اڑاند دور مہ دے اَنت ءُ آ ہمیش اِنت ہمے نیولبرل رہشونی کنت۔ ہمئے ہاترا اے دُرساں یکجاہ ایربکن ءُ ترا چے رس ایت؟ یک سرجمیں طوفان ئے۔
ک۔ل: چیاکہ مہلوک ہیال کنت ءُ چاریت آ کُلانی سرحال ہمئے جیڑہ انت چُشکہ بریکزٹ(Brexit)ءُُ ڈونالڈ ٹرمپ ءُُ ہندو قوم پرستی انت۔
ن۔چ: اے پہک ءَ پدر ءُ سہر اِنت ءُ ایشی بارو ءَ پیشگوئی کنگ بوتگ اَت شما نزان اِت کہ سرجمی ءَ کدی،بلے وھدیکہ شما چاگردی ءُ مالی پالیسیاں دیم ءَ کاراِت کہ آ ئی ءِ مہلوکات ءِ گیشیں بہر ءَ اوشت ءِ آماچ کنت ایں یاکہ آھاناں نزور کنت ایں، ڈموکریسی ءَ تباہ کنت ایں، فیصلہ سازی ءَ چہ نامداریں مردمانی دست ءَ چہ پچ گِیپت، شما زھر بئیت،دلپروش بہ اِت،ہررنگ ءَ تُرس ءِ آماچ بئیت ءُ آھما راستی اِنت کہ پہ ردی مہلوک دوستی (populism)گُشگ بوتگ۔
ک۔ل: من نزاناں کہ پنکاج مشرا ءِ باروا تئی لیکہ چے اِنت،بلے من ءَ آئی ءِ کتاب Age ofAngerدوست بیت ءُ آ گوں یک بے نامیں نمدی ءَ بندات کنت کہ کسے ءَ روتاکے ءَ را نبشتہ کتگ اَت آ گُش ایت،”ما بہ منّاں کہ ما ایوک ءَ تُرس ءِ آماچ نہ ایں بلئے گڈ ءُُ منج ءِ ھم آماچ ایں ھچ چیز داں اے وھد ءَ چہ روم ءُُ زرباری افریقہ ءِ وھشیانی سوبمندی ءَ چو اناگتہ پہ پہمگ ءَ ناممکن گندگ ءَ نیتکگ ءُ پہ پُشت ءَ چک جنگ ھم گران نہ بوتگ۔”
ن۔چ: شریں، آ ھمے معلوماتی نظام ءِ ردی اَنت،چیاکہ آ پہک ءَ پدّر ءُ سہر ءَ اِنت ءُ تچک اِنت ءُ سک ءَ ارزان اِنت باور کن،پہ درور ھمے یونائیٹڈ اسٹیس کہ آ راستی ءَ چہ اے پالیسیاں چہ ادگہ بازیں ملکاں کم متاثر بوتگ۔2007ءِ سال ءَ پہ درور بُزور، سرجمی ءَ چہ ھما تباہی ءَ پیسریک ارزشت داریں سالے اَت۔ ھمئے اجبیں معشیت چئے اَت کہ آئی ءِ پدا سپت کنگ بوئگ ءَ اَت؟اے ھما اَت کہ آئی ءِ تہ ءَ ھمئے مُز،امریکہ ءِ کاردارانی زگریں مُز،راستی ءَ چہ 1979ایگاں کم تر اِت انت وھدیکہ نیولبرل اھد ءِ بندات بوتگ اَت آ راجدپتری رِد ءَ بے درور اَت ابید چہ ھیرانگی ءَ یاکہ جنگ ءَ یاکہ ھمایانی وڑیں چیزے اَت اے مزنیں وھدے اَت کہ زگریں مُز پہک ءَ کم بوتگے اِتاں،ھمئے وھد ءَ لہتیں مال ءُ دولت کمایگ بوتگ اَت بلے آ لہتے جیبانی تہ ءَ اِت انت۔اے ھم ھما وھد اَت کہ لہتے ادارہ جوڑ کنگ بوتگ اَت، مالی ادارہ شما پنجاہ ءُ شست ءِ دھکے ءِ سر ءَ چمشانکے بہ دے اِت، وت نام داتگیں وشھالیں دور،بینکاناں گوں زگریں معشیت ءَ جوڑینگ بوتگ اَت آ ھمایانی مول ءُ مراد اَت پد ءَ مانگیشی ھم نیست اَت چیاکہ لین دین ءِ نوکیں راھبند ٹہینگ بوتگے اِت انت۔ ھپتاد ءِ دہک ءِ بنداتی دور ءَ اناگتیں بدلی اتک۔کُلاں چہ پیش، مالی ادارہ سوبمندی ءِ راہ ءَ راہی بوت اَنت۔2007ءَ داں آ ھاں سرجمیں ادارہ ءِ باسکاناں راستی ءَ چِل درسد پائدگ دات۔دیمترا ٓ گوں زگریں معشیت ءَ ھچ وڑ ءَ ھمگرنچ نہ اِت انت۔ یورپ ءِ تہ ءَ ڈموکریسی ھمئے وڈا کہ نزور کنگ بوتگ پہک تچک اِنت فیصلہ سئے جماعتی کونسل ءِ دست ءَ دیگ بوتگ اَنت کہ آ گچین کنگ نہ بوتگ اَنت ھمے یورپی کمیشن،کہ گیچین کنگ نہ بوتگ اَت ھمے آئی ءِ ایم ایف،بلکل گیچین کنگ نہ بوتگ ءُ ھمئے یورپی سنٹرل بینک آ ھمئے فیصلہ کن اَنت۔ھمئے ھاترا مہلوک سک زَھر اِنت، آ وتی زند ءَ گر ءُ دار کُت کنگ ءَ نہ اِت مالی پالیسی ھروھد ءَ آھاناں نقصان دیگ ءَ انت، ءُُ آئی برورد ناوشی ءُُ دلپروشی اِنت ءُُ ھمئے پیم ءَ دگہ بازیں انچیں جیڑہ ما ایشی ءَ را دوھپتگ پیش فرانس ءِ گڈی گیچین کاری ءِ تہ ءَ دیست دوئیں امیدوار چہ اسٹبلشمنٹ ءَ دری اِت انت بُنکی سیاسی پارٹی پُرشت ءُُ پُروش ءِ آماچ بوتگے اِت انت۔ما ایشی ءَ را گوستگیں نومبر ءَ ماں امریکہ ءِ گیچین کاری ءِ تہ ءَ دیست اود ءَ دو امیدوار اِت انت کہ آھاں وتی بُن ھشت ٹہینتگ اَت یکے چہ آھانی تہ ءَ ارب پتی اَت کہ اسٹبلشمنٹ ءَ را اَچ آئی چہ نفرت اَت،ھمئے ریپبلیکن ءِ امیدوار کہ آوتی نامینگءَ سوبمند بوت بلئے ھیال بکن کہ یکرندے آواکدار بوت اے ھما کوھنیں اسٹبلشمنٹ اِنت کہ سسٹم ءَ جنزینگ ءَ اِنت ھمئے مہم ءِ چکاس ءِ وھدا شما گولڈمین ساچز(Goldman Sachs)ءِ ھلاپ ءَ زھرشانی کت کن اِت بلئے شمارا باور بہ بیت کہ ھما معیشیت ءَ جنزیننت یکرندے کہ تو سوبمند بوتے
ک۔ل: ھمئے پیم ءَ جُست ایش انت کہ یک ساھتے ءَ وھدیکہ مہلوک تقریبا ساڑی اَنت وھدیکہ آ گامگیج ءِ زورگ ءَ ساڑی اَنت ءُ تقریباساڑی انت پہ پجارگ ءَ کہ اے وڑیں حکمت عملی کارآمد نہ اَنت،اے چاگردی ٹہشت ءِ تہ ءَ آیا مارا ھمئے تاکت است اِنت چو مہلوک ءِ پیم ءَ کہ ایشی ءِ سر گامگیج زُرت بہ کناں،گڈ ءُُ منج ءِ آماچ بہ بئیں ءُُ پد ءَ گامگیج بُزوریں؟-
ن۔چ: منی ھیال ءَ مہلوک ءِ بہت ھمایانی جند ءِ دست ءَ اِنت چیاکہ،گیربیار،اے ایوک ءَ نہ بروبری،اوشت ءِ آماچی نہ اِنت اے گڈی بدبہتی اِنت اما یک سرجمیں طوفانے ءِ بُن ھشت ایرکتگ۔ل آ ھرروچ ھمئے اندوھناکیں سرھال بہ بنت دومی مزنیں جہانی جنگ ءَ بگرداں اے وھدءَ ما تباہی ءِ دو وڑ ءُُ پیم ساچیتگ نیولبرل ءِ زمانگ ءَ بگر داں اے وھد ءَ ما آھانی گر ءُُ دار کنگ ءِ وڑ ءُُ پیم پُروش ءِ آماچ کُتگ اَنت آ مئے ساچیتگیں کینچی اِنت آ ھمیش اِنت کہ ما دیمپان بئیں ءُُ اگاں آ جیڑہ ھل کنگ مہ بیت،ما نیست ءُُ نابود بئیں۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کارے جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔