نبشتانک: ھسا بجارءِ کتاب کرپدانک ءِ سر ءَ دو دانک
نبشتہ کار: رحیم مہر
دی بلوچستان پوسٹ
ھسا بجار بلوچی کسہی لبزانک ءَ زانتگیں نامے،بلوچی ءَ گدار ءُ آزمانک نویسی ءَ آ وتی جتائیں اندازے ءِ درشاندابے ءِ واہند انت ۔ گوں کسہ ءَ ھمے عشق ءِ سوب انت کہ کسہی لبزانک ءِ رجانکاری ءَ اوں ھوار کپتگ، آئی ءِ رجانکاری ءِ سفر چہ دْرد ءَ بنا بوتگ ات، استیں کتاب ’’کرپدانک آئی ءِ ھمے مہر ءُ واہگ ءِ برورد انت۔
پنجاہ ءِ دہک ءَ وہدے بلوچی نبشتاری دروشم گپت ءُ تاک ءُ ماہتاکانی چاپ ءُ شنگی ءِ دْرچ بنا بیت تاں بنداتی زمانگ ءَ بلوچ نبشتہ کار آزمانک ءِ رجانکاری ءِ نیمگ ءَ اوں دلگوش دے اَنت، بازیں زبانانی آزمانک ماں بلوچی ءَ رجینگ بنت، اے سفر داں روچ ء مروچیگ ءَ یکشلی ءَ دیم ءَ روان انت ۔ بلوچی ءَ چہ درستاں گیش ھما تہر کہ رجینگ بوتگ آ آزمانک انت۔
ھسا ءِ کتاب کرپدانک اوں آزمانکانی رجانکی کتابےکہ اشی ءِ اندر ءَ جتائیں زبانانی نامی ئیں کلمکار ھوار انت، چوشکہ ولیم فاکنز،ارنسٹ ھمنگوے،،اوہنری، موپاساں، کرشن چندر،رضا بابا مقدم ءُ دگہ اے درائیں آزمانک چہ اردو ءِ کمک ءَ رجینگ بوتگ انت۔
ھسا ءِ رجانکانی وانگ ءَ من چہ سئے چیز ءَ اسرمند بوتگاں، بزاں یکے آئی ءِ زبان، دومی ریچ ءُ روانی ءُ سیمی معنا ءَ گوں شدت ءَ وتی زبان ءِ تہ ءَ آرگ ءُ بدل کنگ۔
رجانکاری ءَ پہ مستریں وسیلگ (Tools) زبان انت ، رجانکار چہ سورس ءُ ٹارگٹ ھردو زباناں سرپد ءُ آشنا بہ بیت تاں پہ ھنر وتی کار ءَ سرجم کت کنت، پرچیکہ ھمک زبان ءِ وتی جتائیں لبز ءُ محاورگے بیت،وتی جتائیں تب ءُ گوشگ وڑے بیت، وتی لبزیات بنت ، وہدے یک رجانکارے پہ دلگوش بدل لبز ءُ محاورگاں کارمرد کنت تاں اسل زبان ءَ دیم ءَ اتکگیں گپ ءُ معنا وتی سرجمیں رنگ ءَ دومی زبان ءَ بدل بنت۔ ھسا ءِ رجانکانی جوانی یے ھمیش انت کہ آ زبان ءَ پہ دلگوش ءُ وتی جند ءِ تب ءُ مزاج ءِ ردا کارمرد کنت ۔ اے رجانکی اکّر ءَ بگند ات کہ زبان ءِ پہ ھنر ءُ گالریچی رنگ ءَ کارمردی ءِ جوانیں درورے۔ ’’ آئی ءَ ہمے مار اِت کہ ہسپ ءِ سُہر سیاہ چکیں چم ءِ تہ ءَ دیپک ءِ چم رُدان انت۔ چارگ چارگ ءَ ہسپ درک بوت ۔ پد ءَ ترند درک چد ءُ گیش ترند تر تبلہ ءِ توار ہم یکشل ءَ برجاہ ات۔ “دہا “گے” نا” تی “دہند ہا” گے “نا “تی “تک “دہن یبرا بدن ءِ کُلیں رگ ءُ بنداں وتی دپ پلگوشت ءُ بدن چو کُٹنّگ ءَ پُترشُک شانت۔ ناپگ ءَ کمے جہل اسپیتیں نگرہ تچگ ءَ اتنت ڈن ءَ شپ نمب ءَ کلیں ندارگ میسینتگ ات انت ءُ نو واب چہ چمانی دریگ ءَ لرزان پیداک ات نو کہ آ سرجم ءَ تر بوتگ ات۔
(سلاہجاہ ءَ نشتگیں واب) چہ اے درور ءَ زانگ بیت کہ رجانکار زبان ءَ پہ ھنر کارمرد کنت، اسل ٹیکسٹ ءِ اندر ءَ دیم ءَ اتکگیں کیفیت ءُ جاوراں انچیں بدل لبزانی کمک ءَ ٹارگٹ لینگویج ءَ ایرگیج ایت کہ کسہ وت ھمے زبان ءِ بہرے سما دنت۔ سرجمیں کتاب ءِ وانگ ءَ ھمے گپ مارگ بیت کہ رجانکار ءَ زبان گوں دلگوشی ءَ کامرداتگ۔ ساچشتی رجانک ءَ یک جیڑہے ٹیکسٹ ءِ ریچ ءُ روانی ءِ برجاہ دارگ انت،رجانک ھمنچو کہ رچوک ءُ روان بیت تہ وانوک ءَ گوں ارزانی ءَ وتی رسانک ءَ کنت۔شریں رجانکار ھما انت کہ پہ وتی وانوک ءَ دگہ مانگیشی ودی مہ کن انت پرچیکہ دانکہ یک ٹیکسٹ ءِ اندر ءَ ریچ ءُ روانی مہ بیت تہ معنا ھم وانوک ءَ سرجمی ءَ سر نہ بیت۔ ھسا ءِ رجانکی یک شری یے ھمیش انت کہ آ رجانک ءِ وہد ءَ اسل ٹیکسٹ ءَ انچیں رچوک ءُ روانیں دابے ءَ وتی زبان ءَ بدل کنت کہ وانوک سرجم ءَ چہ نبشتگاں چَس ءُ لذت زورایت ءُ معنا ھم پہ جوانی آئرا سر بیت۔ سرجمیں کتاب ءِ وانگ ءَ انچو سما بیت کہ اے پہنات ءَ ھم رجانکار ءَ گوں دلگوشی ءَ کار کرتگ ۔ پہ درور اے ٹُکڑ ءَ بگند ات: ’’ مہمود وتی کسہ ءَ آران ات ءُ گشت ئِے ’’کاسی منی اولاک ات۔ من ورناہ ات آں من ئِے کہ جماز بوت آں تاں من ءَ اشی ءِ جماز بوگ سک وش بوتگ ات۔سرکماشے ءِ اسپ ات، پمیشکہ چہ دومی اسپاں گیش گور کنگ بوتگ ات۔ مدام زرنگ ات من ھمے کہ جماز ئِے بوت آں، پہ کہیبے گردن ءَ سُرینان گوں نالانی تواراں وش شتگ ات۔ڈلپادیں زمیناں آئی نالانی توارءَ درہیں آتراپ جکسینتگ ات۔ اے دمان ءَ من ہم وتی سُنٹ نوداں کتگ ات ءُ پہ ٹہلے اسپ ءِ سرا وت ءَ لُڈات۔(ہور ءُ ارس) سیمی جوانی کہ ھسا ءِ رجانکانی اندر ءَ من دیستگ ءُ مَرتگ آ سورس لینگویج ءِ تہ ءَ دیم ءَ اتکگیں جوزگ ءُ ھیال ءَ معنا ءُ بزانت ءَ گوں زور ءُ شدت ءَ ٹارگٹ لینگویج ءَ بدل کنگ انت ساچشتی رجانک چہ زانشی رجانک ءَ چوش ھم جتائیں چیزے کہ ساچشت ایوک زانت ءُ سرپدی یے نہ انت بلکیں اشی ءِ اندر ءَ دگہ ھم بازیں چیز ھوار کپ ایت ، چوشکہ وہدے یک زبانے ءِ اندر ءَ چیزے ساچگ بیت تاں ھما زبان ءِ گپ جنوک ءِ ملک ءُ آئی ءِ ربیت، رسم ءُ دود،ھواریں راجی سنچ ءُ سما ، زبان ءِ وتی محاورگ، نبشتہ کار ءِ درشانداب ءُ انداز ، چریشاں ابید ھمک کسہ ءِ جتائیں کارست آیانی زاہری ءُ نفسیاتی جیڑہ ءُ جنجال ، کجام ھم ساچشتی اکّرے ءِ رجینگ ءَ رجانکار اے توامیں جاوراں گوز ایت ۔پمشکہ ساچشتی رجانک چوشیں ارزانے کارے نہ انت لبز ءِ بدل ءَ لبز ایر کنگ ءِ نام نہ انت ، بلکیں اے توامیں چیز یک رجانکارے ءِ نگاہ ءَ بوہگ لوٹ انت یک ٹیکسٹے ءِ اندر ءَ دیم ءَ اتکگیں معنا ءَ گوں وتی توامیں پچ ءُ جُزئیاتاں وتی زبان ءِ تہ ءَ بدل کنگ ءَ ھردو زبانانی سر ءَ سرجمیں دسرسے لوٹ ایت ، پرچیکہ دانکہ یک رجانکارے ٹیکسٹ ءِ زاہری ءُ اندری بزانت ءَ سر مہ بیت تاں ھما داب ءُ دروشم ءَ وتی زبان ءَ ئے بدل کرت نہ کنت۔ ھسا ءِ رجانکانی وانگ ءَ سما بیت کہ آ اسل ٹیکسٹ ءَ دیم ءَ اتکگیں معنا ءُ بزانت ءَ وتی اندر ءَ ایر گیجیت پد ءَ اشی ءَ وتی زبان ءِ تب ءُ کالب ءِ رد ءَ دیم ءَ کاریت کہ چوشی اسل ٹیکسٹ گوں وتی توامیں معنا ءُ بزانت ءَ دیم ءَ کیت، سرجم ءَ وانوک ءِ سر ءَ وتی رسانک ءَ کنت۔ اردو ءِ اے ٹُکرءُ اشی بلوچی رجانک ءِ درورءَ بگند ات: ’’مگر آج وہاں کچھ نہ تھا۔ جذبوں کے شفق زار چھٹ گئےتھے۔ پیڑ کا تنا محض پیڑ کا تنا تھا اور پانی کا جھر نا ،پانی کے جھرنے کی طرح بہہ رہا تھا۔ ہر چیز انجانی اور اجنبی اور اس سے الگ الگ کھڑی تھی۔ وہ چیخ مار کر سارے جنگل کا جگا دینا چاہتا تھا۔ مگر اس کا حلق باربار گھٹ رہا تھا۔ اس کے سارے احساسات پر اک دھند سی چاہی ہوئی تھی، جنگل میں بے سمت گھومتے گھومتے کئی بار اسے خیال آیا کہ اگر وہ اس دھند کو اپنے ناخنوں سے چیر دے تو شاید اندر سے موگری کا زندہ اور اصلی چہرہ صحیح و سلامت نکل آئےگا۔ وہ موگری جسے وہ اپنے دل سے پہچانتا تھا۔ مگر دھند کسی طرح نہ چھٹی اور گہری ہوتی گئی۔جنگل میں اس کا دم گھٹنے لگا۔ پیڑوں کا گھیرا اس کے لئے تنگ ہونے لگا ۔اسے ایسا محسوس ہونے لگا جیسے چاروں طرف سے جنگل کے پیڑ جھک کر اس پر گرنے والے ہیں۔ پھر وہ گھبرا کر جنگل سے باہر بھاگ نکلا۔ (آدھے گھنٹے کا خدا)
اشی ءِ بلوچی رجانک چوش انت : ’’بلے مروچی ہچ چوشیں چیزے نیست ات ،مارشتانی پلگاریں راز اندیم ات انت درچکءِ بُنڈ،یک بنڈے ات ءُ بس ،چمگ ءِ آپ ہم آپ ءِ داب ءَ تچگ ءَ ات۔ کُل شے چو درآمدءَ آئی ءَ چہ گستا اوشتوک ات انت۔ آ کوکار کنگ ءُ گریشگ ءَ چہ واب ءَ پاد کنگ لوٹگ ءَ ات۔ بلے آئی توار نِہ گُٹ بوگ ءَ ات۔آئی ءِ کُلیں مارشت یک مُجےءَ مان پوشتگ ات انت۔گریشگ ءِ تہ ءَ انچو پہ دیم گردگ ءَ باز براں ہمے ہیال ئِے کت کہ اگاں من ہمے مانپوشتگین مُج ءَ گوں ناکُناں بہ دِرّاں بلکن موگری ءِ اسلیں دروشم درا بہ بیت۔ ہما موگری کہ من آئی ءَ را گوں وتی دل ءِ چماں زانتگ ات۔بلے مج ات کہ گار بوہگ ءِ نام ئے نزانت ءُ گنتر تہا ر تر بوآن ات۔آ ماں گریشگ ءَ دمتوس بوہگ ءَ ات۔ درچکانی ہسار گیش بوان ات۔ انچو سما کنگ ءَ ات کہ اِند ءُ نا اِندءَ کلیں درچک منی سرا کپ انت۔پدا آ بہمنتگ بوت ءُ چہ گریشگ ءَ در شُت۔ (نیم ساہتے ہدا) سرجمیں رجانک آزمانک ھمے داب ءَ انت ۔ گیشتریں آزمانک آزات رجانک ءِ تکنیک ءَ رجینگ بوتگ انت، ھسا لبزانی پُشت ءَ نہ تچیت بلکیں اسل اکّرءَ دیما اتکگیں جوزگ ءُ ھیال ءَ انچیں دابےءَ بلوچی دروشم دنت کہ وت ھمے زبان ءِ ساچشتے سما دنت ۔
آئی ءِ رجانکانی مستریں صفتے ایش انت کہ وانگ ءِ میان ءَ ترا ھچ جاہ اسل ٹیکسٹ ءِ لوٹ نہ بیت ۔ھواریں دروشم ءَ ’’کرپدانک ’’بلوچی رجانکی لبزانک ءِ بندپتر ءَ یک ارزشتی ئیں گیشی یے کہ ھمیشی ءِ پارست ءَ بلوچی ءِ وانوک بازیں نامداریں کارست ءُ آیانی اہمیں آزمانکاں وتی جندءِ زبان ءَ ونت کن انت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔