نبشتانک: کمّو الجزائر ءِ بارو ءَ
نبشتہ کار: یارمحمد یاری
دی بلوچستان پوسٹ
الجزائر ءِ ماہرِ نفسیات فرانز فینن ءَ ما درست زان ایں، آئی ءَ مدام وتی کتاب ءُ کتابکانی تہءَ نسل پرستی، نوآبادیاتی نظام، زورآورءِ زلم ءُ زوراکیءِ ھلاپءَ نبیس اِتگ، آ ایردستیں راجانی کندیلیں نبشتاکار اِنت، آئی ءِ نبشتانکاں تہ ءَ درستیں تنگدستیں راجانی اکس گندگ کیت، آئی درائیں کتاب زلم ءُ زوراکیءِ آماچیں راجانی واستءَ سوگات اَنت، یک ھسابےءَ آ ند ءِ دگنیائے پڑ ءَ ایردست ءُ تنگدستیں راجانی سروک ءُ رھشون اِنت
فرانز فینن ءِ نامداریں ءُ سک باش وانگ بوہوکیں کتاب (The Wretched of the earth) اِنت کہ آ اردو ءَ ھم رجانک کنگ بوتگ (افتادگانِ خاک) ءِ نام ءِ سرا زانگ بیت ءُ آئی ءِ دگے کتابءِ (Black Skin and white mask) اِنت، بزاں کہ ( سیاہ ماسک ءُ اِسپیت رنگیں پوش) ھم باز وانگ بوتگ ءُ اَنگت وانگ بوگ ءَ اِنت۔
بلے ما مرچی الجیریا ءُ فرانز فینن ءِ جنگءِ کِسّہاں کاریں کہ الجزائر یا الجیریا ءِ جنگ چتور بوتگ ءُ لس مھلوک ءَ چتور زور آوریں فرانس بے سوب کتگ ءُ وتی سرزمین ءَ چے چگل داتگ بزاں ما مرچی فرانز فینن نامداریں کتاب (A Dieing Colonialism) بزاں سامراج یا زور آور ءِ مرگ ءِ سر ءَ کسانیں چمشانکے دَئیں۔
اے کتاب (A Dieing Colonialism) فرانز فینن ءَ 1954ءَ جنگ ءِ نیام ءَ نبیست اِتگ اَت اے کتاب ءَ فینن وتی ءُ بازارے جنگءِ کِسّھاں کاریت کہ وھدے الجزائر فرانس زور آور ءِ دستءِ چیرا بیت۔ اے کتابءِ تہءَ فینن زالبول ءُ ریڈُیو ءِ ہمراھی ءَ مرد ءُ لوگی یے، پِت ءُ چُکّی یے ءُ الجزائر ءِ یورپین اقلیت ( بزاں ھما دری راج کہ الجزائر ءَ آباد بُوتگ آں) کِسّہانی کاریت۔
فینن نبشتہ کنت کہ عرب مُلکانی دُود ءُ ربیدگ چہ فرانس ءِ دُود ءُ ربیدگ ءَ چے تیوگ ءَ جُتا اِنت ءُ عربءِ دُود ءُ ربیدگ (بزاں کہ الجزائر ءِ دُود ءُ ربیدگ) فرانس زور آورءَ ھِچّ دوست نبوتگ- یک سامراجے ءِ مستریں زہنیت ہمیش اِنت کہ آ گلامیں راجانی دُود ءُ ربیدگ ءُ زبان ءَ ھچ دوست نَداریت ءُ آ اے جتائیں بجارءَ کتم کنگءِ وڑ وڑیں پندل سازیت ءُ ہمے لوٹیت کہ تنگدستیں راج ءِ سر ءَ وتی زَبان ءُ دُود ءُ ربیدگ ءَ بموشیت بزاں نافذ بکن الجزائر ھم ہمے identity endangermentءِ آماچ بوتگ بزاں آئی ءِ پجار ھترہ ءِ دیمپان بوتگ اَت۔
ھمے ڈولءَ فرانس ءَ بندات ءَ چے زالبول نشانگ کُت اَنت ءُ فرانس ءَ روچءِ یک نوکیں چال ءِ چلاہینت ءُ زالبول ءُ مردینانی میانءَ تپاکی ءُ وت ما وت جنگ کنگءِ پندل سازیت فرانس ءَ الجزائر ءِ جاہ منندیں زالبولانی گوْارءِ بُرکہ ژپگ بزاں دور کنگ ئے کوشست کُت ءُ زالبولاں گشگ بوت کہ شمارا مردیناں برکہ ءِ تہ ءَ بند کتگ ءُ ایوکہ لوگ ءِ چار دیواری بندیگ کتگ، شمارا اے دیمروئی دیگ ءَ نئیل اَنت، الجزائرءِ جنیناناں گشگ بوت کہ شما مئے بزاں فرانس ءِ پوشاک ءَ گوْارا بکن اِت، شما دیمروئی ءِ سمیسراں سر بہ اِت ءُ دگنیائے وشیاں گند اِیت۔
بلے الجزائر ءِ نندوکیں زالبولاں ھمے پوشاک جَنگ ءِ واست ءَ کارمرز کت آں متلب کہ وھدے کہ زالبولاں اے پوشاک گوْرا کُتاں گڑا فرانس زور آور ءَ شکّ نبوت ءُ زالبولاں وتی پَرسانی تہ ءَ بمب ءُ تُوپک مان کُت ءُ دشمنءِ سر ارش کُت۔ بلے وھدے کہ فرانس سھیگ بُوت کہ زالبول چُش کنَگ ءَ اَنت کہ گُڑا پد ءَ زالبول آں پد ءَ بُرکہ گوْرا کُت آں بلے دومی نیمگ ءَ لس فیمنِسٹ ھست اَت کہ فرانس ءِ ھمے سیاسی پندلانی تہ ءَ پسّیتاں ءُ آیاں فرانس ءِ دُود ءُ ربیدگ منیتگ اَت ءُ وتی کُتگ اَت۔
زالبولانی واست ءَ پہ جنگ ءَ بھر زورگ ءُ کار کنگ سک گران اَت بلے انگت ءَ پہ وتی راج ءِ واست ءَ آہاں وتارا پُشتءَ نداشت ءُ ایوکہ ندارگ نچارِت بلکہ مزنیں کچے ءَ زالبولاں FLN (Algerian National Liberation Front) ءَ بھر زرت ءُ وتی زند پہ راج ءِ آجوئی ءُ ندر کُت۔
یک جاگہ ئِے فینن نبشتہ کنت کہ فرانس زور آور ءِ تُرس ءُ بیمّ سک باز بیت وھدے کہ دانگ ءِ بیماری شنگ ءُ تالان بیت ءُ بازیں گوانڈل ءِ ھمے بیماری یے آماچ بنت، گُڑا فرانس ءِ نیمگ ءَ مُپت ءَ دارو ءُ درمان دیگ بیت یک رندے گونڈلانی الاج کنگ ءِ واست ءَ دارو ءُ درمان ءِ گاڑی کیت گڑا پِت وتی زھگ ءَ نئیل اَنت کہ درمان ءَ بوارنت یکّے مَردے یک پتے ءَ جُست گِیپت کہ تو چُش چیا کنگءَ ئے؟ گڑا پت پسّو دنت کہ “من وتی زھگ ءَ پمیشکا نیلگ ءَ اُوں کہ آگاں منی زھگ اے دارواں بوارت، بوت کنت منی زھگ فرانسءِ وڑ ءَ مئے سر ءَ زوراکی بکنت ءُ مارا بِجنت ءُ بُکْشیت۔”بلے اِنچو زُلم ءُ زوراکی ءِ بُرد ءَ اَبید فینن دگہ کِسّہ ءِ کاریت کہ:
فرانس ءِ پوجی یک رندے یک پنچ، شش سالی زھگءِ یے چمّانی کَلّہ آئی یے مات ءُ پِت ءَ کُش ایت ءُ فرانس ءِ پوجی زھگ ءِ چمّاں پچ کنت کہ مات ءُ پِت ءِ کُوشءَ وتی چمّاں گوں بِچاریت تاکہ آ زھگ ءَ اے وئیل تا دیراں یات بِہ بیت بلے وھدے زھگءَ جُست کنگ بیت کہ تو آزات بئے گڑا چی کنے؟ گڑا زھگ پسّہ دنت کہ اگاں “من آزات بِہ بئیں گُڑا یک فرانس ءِ پوجی یے کَپ کَپ کن ایں ۔”
فینن ریڈُیو ءِ بارو ءَ نبشتہ کنت کہ الجزائر ءَ وھدے کہ فرانس زور آور ءَ ریڈُیو مراگش ءِ بندات کُت گُڑا فرانس بدیں زوراک ءَ جنگ کنُوکانی بارو ءَ بازیں پندَل سازیت بلے وھدے FLN ریڈُیو ءِ مراگش بِنا کُت گُڈا جنگ کنوک آں (Voice of Aljazira) ئے نام ءَ یک مراگش ءِ بنا کُت ءُ فرانس ءِ سرجمیں پندَل بےسوبی ءِ آماچ کُت اَنت ریڈُیو ءَ الجزائر ءِ تہ ءَ یک مزنیں کِرد ءِ پیلو کُتگ اَت وھدے جنگ کنُوکیں مردماں ریڈُیو ءِ پروگرام بنا کُت گُڑا الجزائر ءِ جاہ منندیں مردماں ھمے مراگش ءُ جنگی کِسّہانی گوشدارگ ءَ گُشیں شدیگ بوت آں۔
زال ءُ مرد ئے کِسّہ ءِ فینن کاریت کہ وھدے جنگءِ جاورال سک نگیگ بنت یک مرد ءِ (نام مصطفی) کِسّہ ءَ کاریت کہ مرد یک روچ ءِ پوجی چوکی ئے سرا دستی بمب ءِ دور دنت ءُ کیت لوگ ءَ وتی زال ءِ گُوما وپسیت- زال ریڈُیو ءِ سر ءَ ہمے کِسّہ ءَ گوشداریت، وھدے سُھب کیت گڑا زال وتی مرد ءِ کِرّا ہمے کِسّہ ءَ کنت ( آ وھدا زال ءَ نزانتگ اَت کہ آئی یے مرد جنگ ءِ تہ ءَ ھوار اِنت) پد ءَ دگہ روچ ءِ وھدے کَشے لوگ ءَ فرانس بدیں زوراکیں پوجی یک مردم ءِ آوار جناں گڑا ہما زال وتی مرد ءَ شِگان جَنت کہ ” تئی کش ءِ لوگ ءَ آس جمبور اِنت ءُ سُچگءَ انت بلے تو انگت واب اِت اَنت متلب کہ الجزائر ءِ مردم اَنچو بھادر ءُ دلیر بوتگ اَنت کہ زالاں وت وتی مردین جَنگ ءَ دیم داتگ اَنت۔
فینن دگہ جاگہ ئےءَ نبشتہ کنت کہ وھدے FLN جار جَنت کہ جَنگ ءَ زالبول ھم آوار بُوت کُت کناں گڑا کیمپءَ زالبولانی مزنیں کتارءِ لگّیپت ءُ درائیں زالبول دُمب پہ دُمب بنت۔
نُو ما پِت ءُ چُک ءِ کِسّہ ءَ کار ایں، فینن نبشتہ کنت کہ وھدے جنگ تْرند بیت گڑا ھر لوگ ءَ یک چُکّے جنگءِ واستا تیار بیت بلے باز برَگ ءَ پِت آں وتی زھگ پہ فرانس زور آور ءِ گوما جنگ کنگ ءَ نیشتگ اَنت بلے ھمے زھگ آں جد ءُ جہد کُتگ ءُ وتی پِت ءُ مات دلجم کُتگ اَنت ءُ پد ءَ راج ءِ آجوئی ءِ واست ءَ جنگ ءَ بھر زرتگ چونایا الجزائرءِ زھگانی واستءَ پِت ءُ ماتانی سدک کنگ سک باز گران بوتگ بلے زھگانی واھشت ھنچو پکّا بوتگ کہ آیاں اے کار پہ وتی ایردستیں راج ءِ رژنائیں باندات ءِ واست ءَ گوں دل ءُ سِتک کُتگ۔
پہ عرب یا مسلمان زالبولانی واست ءَ جنگ کنگ یک نہ وشیں ءُ نہ منوکیں رسم ئِے بلے وھدے گپ پہ راجءِ بدیں زوراک ءَ کیت گُڑا الجزائر ءِ زالبوالاں دست ءُ پاد نہ داشتگ اَنت ءُ دیم پہ جنگءَ جاڑی بوتگ اَنت فینن نبشتہ کنت کہ وھدے جنگ سک نازُرک بیت گڑا پِتاں وتی زھگ ءُ زالبول وت جنگءِ واست ءَ جاڑی کُت اَنت ءُ اے یک اجکہ کنوکیں گپّ ئِے کہ جنکیں زھگاں گوں وتی پِت ءِ ھواری ءَ بنجلاں بزاں کیمپاں ٹریننگ کُتگ اگاں یک راجے چوں جنگ ءَ ساڑی بِہ بِیت گڑا آ آجو بوگ ءَ دیر نہ جنت۔
الجزائر ءِ آجوئی ءِ واست ءَ اِیوکا عرباں جنگ نہ کُتگ، بلکیں یورپین اقلیتاں (بِزاں کہ دری مردم کہ الجزائر ءَ آباد بوتگ اَنت ءُ گیشترّ یہودی بوتگ اَنت) ھم آجوئی یے بھر بوتگ اَنت یک زانتکارے وش گُش ایت کہ پہ پہ راج ءِ دیمروئی ءِ واست ءَ کسانی کمیونٹیانی گوم ءَ ھمگرنچ بوگ الّمی اِنت، چُوش کہ الجزائر ءِ مردماں کُتگ ءُ سوبمند بوتگ آں۔
ھمے وڑ ءَ یک صحافی یے الجزائر ءِ مردماناں جُست گیپت کہ شُما پہ نَگن ءِ واست ءَ جنگ ءَ اِت؟ گڑا الجزائر ءِ مردم پسّو دے اَنت “کہ ما نَگن ءِ واست ءَ ناں بلکیں انسانیت ءُ راج دوستی ءِ ھاترا جنگ کنگ ءَ اِنت ءُ نَگن ھم ھوار اِنت۔”
فرانس کبزاگیر ءَ وڑ وڑیں پندل الجزائر ءِ لس مہلوک ءِ گُوما سازِت بلے آ گڈی ءَ بےسوبی ءِ کنڈ ءَ کپت ءُ الجزائر آجو بُوت اِے واستا کہ الجزائر ءِ زالبول ءُ مردیناں وتی زَبان ءِ دیمروئی ءُ راج ءِ آجوئی ءِ واست ءَ بازیں کُربانی دات پمیشکا پہ راج ءِ آجوئی ءِ واست ءَ تِپاکی ءُ کُربانی ھژدری اِنت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کارے جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔