کتاب : تاریک ءُ سیاست
نبشتہ کار : ڈاکٹر مبارک علی
چمشانک: ماہ روچ بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
“تاریک ءُ سیاست” اے کتاب چہ ڈاکٹر مبارک علی ءِ نبشتہ کتگیں کتاباں چہ یکے۔ اے کتاب اولی رند ءَ 1994 ءَ چاپ بوتگ ءُ پد ءَ ایشی ھشتمی بھر 2016 ءَ چاپ بوتگ۔تاریک ءُ سیاست، اے کتاب ڈاکٹر مبارک علی ءَ گْوست ءِ سیاست یا کہ چاگرد ءِ ھر ھما تک ءُ پھنات چار اِتگ ءُ نبشتہ کتگ اَنت کہ گْوست ءَ چوں مھلوک ءَ را سیاسی ھوالہ ءَ رَد داتگ یا راجدپتر ءِ جند رد نبشتہ کتگ ءُ پیش داشتگ۔
راجدپتر ءِ ھما مزن مزنیں سرھال بوتگ اَنت آیاناں لُک(محدود) کتگ ءُ مھلوک ءِ دیم ءَ پیش داشتگ اَنت۔ ایشی سوب ءَ مھلوک ءَ را راجدپتر ءِ بابت ءَ ھچ رنگیں سرپدی نہ بوتگ ءُ آ چہ راستی ءَ دور بوتگ اَنت۔تاریک ءُ سیاست، اے کتاب سے ٹُکر ءِ تہ ءَ بھر اِنت۔ انچوش کہ راجدپتر پرچا الّمی اِنت؟امپیریل ازم چی یے؟آشوب(انقلاب) چی یے؟
اولی بھر: نبشتہ کار ءِ گْوشگ اِنت کہ راجدپتر اے واستا الّم اِنت کہ ھرچ دور ءِ مردم سرپد بہ بنت کہ مئے گْوست ءَ چے بوتگ؟ بزانکہ راجدپتری امل ءِ بابت ءَ سرپد بوگ۔ وت ءَ را مجگی ءُ زانتی ھساب ءَ پُھتہ کنگ ءُ ھر ھما ردی کہ گْوستگیں کوم ءَ کتگ اَنت آھانی پجار کنگ ءُ وت ءَ را چہ آ گْوستگیں ردی ءَ رکّینت کُت بکن اَنت۔ اے اوں پھمگ ءُ دربرگ کہ آھاں پہ وتی زمین، راجی پجارءُ چاگرد ءِ رکّینگ ءِ ھاتر ءَ چے کتگ ءُ چوں پیداک بوتگ اَنت؟ دگہ یک نپے(فائدہ) ایش اِنت کہ یک چاگردے ءَ را وت مارشت بیت کہ دومی چاگردانی رد ءَ ما کج ءَ سر بوتگ ایں؟ اے سرپدی رسیت کہ آ کجام سَوب اَنت کہ یک چاگردے دیمروی(ترقی) ءِ نیمگ ءَ روت ءُ آ کجام سوب اَنت کہ یک چاگردے ءَ را دیمروی کنگ ءَ دار اَنت؟
نبشتہ کار ءِ گْوشگ اِنت کہ راجدپتر مردمی بنیات ءَ نبشتہ کنگ بوتگ بزانکہ ھمے کسہ نبشتہ کار ءِ دوستی یا نادوستی ءِ بنیات ءَ دیم ءَ آرگ بوتگ اَنت۔ آ نبشتہ کار ءَ را مھلوک ءِ بابت ءَ ھچ سرپدی نہ بوتگ۔ اولی بَھر ءِ تہ ءَ بازیں سرھالانی سر ءَ نبشتہ کار گپ کنت انچوشکہ راجدپتر ءُ پْروش(تاریخ و شکست)،راجدپتر ءُ کتا ءِ مارشت( تاریخ و احساسِ جرم)، راجدپتر ءُ جنز(تاریخ و تحریکیں)، راجدپتر ءُ کومانی تہ اَڑکُڑ(تاریخ اور قوموں میں تضادم)، انسان ءِ مزنی ءِ ارزشت(انسانی عظمت کی اہمیت) ءُ دگہ بازیں سرھال ھست اَنت۔
راجدپتر ءُ پْروش(تاریخ و شکست): ڈاکٹر مبارک علی گْوش ایت کہ کومانی واستا تھنا سوبمندی ارزشت نہ دار ایت بلکیں پُر ارزشتیں بدلی کار ایت پمیشکا بے سوبی ءِ ھوالہ ءَ زانت بوگ الّمی اِنت۔ اے زانگی اِنت کہ بے سوبی ءَ پد چے بدلی اتکگ ءُ آ کجام نزوری بوتگ اَنت کہ آھانی سوب ءَ دژمن ءِ دیم ءَ بے سوب بوتگ اَنت؟ جنگانی تہ ءَ پْروش الّم اِنت پرچاکہ تو سوبمندی ءِ ارزشت ءَ ھما وھد ءَ سرپد بوت نہ کن ئے دانکہ تو پْروش ءِ دیمپان نہ بہ ئے۔ پْروش ءَ پد ھما ردی یا نزوری کہ تئی بے سوبی ءِ سوب بوتگ اَنت آھانی پجار کنگ ،وانگ ءُ پھمگ الّم اِنت۔ اے دْراھیں ردیانی سرپد بوگ ءَ پد وتی کوم ءَ را شوکیں رنگے ءَ مُھکم کنگ راجدپتر ءِ راستی اِنت۔
انچوشکہ راجدپتر ءِ تہ ءَ بازیں درور دست کپ ایت کہ آھاں پْروش ورگ ءَ پد چنچو وت ءَ را مُھکم کتگ ءُ دوبر وتی آزاتی گپتگ۔ ھمے رنگ ءَ یورپی راجدپتر ءِ تہ ءَ جرمنی ءَ بچار ئے کہ نپولین ءَ گوں ارزانی ءَ جرمن استان پْروش وارتگ ءُ اے پْروش ورگ ءَ پد جرمن کوم ءِ تہ ءَ راجکاری(سیاسی)،روزیگی (معاشی) ءُ چاگردی زانت پیداک بیت۔ آھانی تہ ءَ راجدوستی ءِ جزبگ مُھکمیں رنگے ءَ دیم ءَ کیت۔ پد ءَ اے تھنا جرمن استاناں یکجاہ نہ کنت بلکیں آئی تیوگیں کوم یکمشت ءُ یکدست بیت۔ انچوشکہ راجکار (سیاستدان) بہ بنت، نبشتہ کار یا شائر دْراھیں تبک ءَ ھوار بیت گڑاں 1871 ءَ جرمنی فرانس ءَ پْروش دنت پد ءَ وتی واجہ وت بیت۔
راجدپتر ءُ کتا ءِ مارشت(تاریخ و احساسِ جرم): اگاں ما دنیا ءِ تہ ءَ ھرچ(زرمبشت) تحریک ءَ بچار ایں آئی ءِ تہ ءَ ھون ریچی، چُکچینی ھمروچی گپے جوڑ بوتگ۔ ھرچ راج ءَ را کہ تاکت بوتگ آئی دومی نزوریں کومانی سر ءَ پہ زور ءُ زبردستی کبزہ کتگ۔ آئی زمین، مال، ابرمی مڈّی پہ تاگت ءِ زور ءَ وتی کتگ اَنت۔ اود ءِ جامنندیں مردم چہ وتی جند ءِ ڈیھ ءَ درانڈیھ کنگ بوتگ اَنت۔اے زُلم ءُ زیاتیاں ءَ ابید اگاں یک ملکے ءَ باج برتگ گڑاں آئی ءَ باجبر(فاتح) ءِ بستار ءَ وش آتک(استقبال) کنگ بوتگ۔ بزانکہ کسے ءِ تہ ءَ کتا ءِ مارشت( احساسِ جرم) ودی نہ بوتگ بلکیں مارشت ء ناز(احساس فخر) ودی بوتگ۔
راجدپتر ءُ زْرمبشت(تاریخ و تحریکیں): اے ھر انسان ءِ واھشت بیت کہ چاگرد ءِ تہ ءَ ھرچ رنگیں زُلم ءُ زیاتی، نا انساپی ھلاس کنگ بہ بیت۔ اے لوٹ بیت کہ چاگرد ءِ تہ ءَ گوں ایمینی ءَ وتی زند ءَ بہ گوازین ایت بلے اے واھشتانی دیم ءَ ھما مردم اڑان بنت کہ آھاں سرجمیں مڈی دست ءَ اَنت۔ آ بھ نہ لوٹ اِنت کہ منی مستری یا تاکت ھلاس کنگ بہ بیت۔ اے وڑ ءَ چاگرد ءِ ھما گِیشانک(اکثریت) مردم کہ ھست اَنت آ چہ وتی بنُکی ھکاں دزکش بنت۔ آھانی اے واھشت بس یک وابے جوڑ بِیت بلے اے میان ءَ دو ردامل بیت۔ یکے اے مردم دنیا ءُ دنیا ءِ ھرچ کار ءُ بار ءَ چہ بیزار بیت۔ دومی آ ھرچ ھما ادار ءِ ھلاپ بنت کہ آئی سوب ءَ مردمانی ھک ورگ بوگ ءَ انت ۔ اے اداره ءِ ھلاپ ءَ مردم گَھگیری کن اَنت۔
اولی رد امل ءِ تہ ءَ مردم بے وس، لاچار ءُ مجبور بنت کہ ھر زلم ءَ اوپارکن اَنت۔ روایتی زندگی گوازین اَنت ءُ ایشاں روایت اجازت نہ دنت کہ آ اے زلم ءِ ھلاپ ءَ پاد بیا اَنت۔ دومی رد امل ءِ تہ ءَ مردم زلم ءِ ھلاپ ءَ پاد کاینت ءُ گھگیری بندات کن اَنت دانکہ ھما مڈّی ءُ مال کہ ھست اَنت آ ھما چاگرد ءِ جند ءِ مردُماں بہ رس اَنت ءُ ھرچ رنگیں نا انساپی ھلاس کنگ بہ بیت ۔وتی زمین ءِ واجہ وت بہ بنت۔ اے زرمبشت ھما زْرمبشت انت کہ آ چاگرد ءِ تہ ءَ هرچ بزگی، زلم و زوراکی ءُ جنگ ءِ دیم ءَ اوشت اَنت۔
امپیریل ازم: امپیریل ازم انگریزی زبان ءَ 1849 ءَ فتوحات ءِ وھد ءَ کارمرز کنگ بوتگ۔ امپیریل ازم بزانکہ ھر ھما تاگتوریں ملک کہ دومی نزوریں ملکانی سیمسر ءَ اے دست بنت ءُ آئی ءِ سر ءَ پہ زور کبزہ کن اَنت۔ پد ءَ آئی ابرمی مڈّیاں ءَ پہ وتی روزیگی تاکتے جوڑ کنگ ءِ ھاتر ءَ لُٹءُپُل کنت۔
امپیریل ازم ءَ راجدپتری ھساب ءَ سے دور ءِ تہ ءَ بھر کنگ بوتگ۔ یکے قدیم امپیریل ازم, یورپی امپیریل ازم ءُ نیو امپیریل ازم۔ گوں وھد ءَ امپیریل ازم ءِ جوڑشت ءِ تہ ءَ بدلی اتکگ بلے آئی ءِ تہ ءَ یک چیزے دائمی بوتگ آ زلم ءُ لُٹ ءُ پُل اِنت۔
کُھنیں دور ءَ تاکتوریں راجکاری ءَ نزوریں کومانی سر ءَ کبزہ کتگ ءُ آھاناں گلام جوڑ کوتگ ءُ پد ءَ دلیل ھمے داتگ کہ مھزب جوڑ کن ایں۔ پرچاکہ اے بود مارا چہ ابرم نیمگ ءَ رستگ۔ وھد ءَ ایشی درشان چین ءُ روم سلطنت ءَ کتگ۔ ھرچ راجکاری ءَ کہ لوٹ اِتگ یا آئی گیش مال ءُ دولت ءِ زلورت مار اِتگ گڑاں آھاں مدام منگ نامگ(معاہدہ)، سیاسی پلینڈی، پندلءِ وسیلہ ءَ اے چیز ءَ را دیم ءَ برتگ۔ ھرچ جنگ ءُ ھرچ سوبمندی ءَ را یک ادبی(اخلاقی) جوازے داتگ۔اگاں یک برے امپیریل ازم ءَ را ادبی جواز رستگ گڑاں آئی واستا مردمانی گلام کنگ، آھانی مال ءُ زمین ءِ کبزہ کنگ ارزان بوتگ۔
کدیم امپیریل ازم مھلوک ءِ دیم ءَ پدّر بوتگ۔ آئی زوراکیاں بگر داں آئی شوربندی درست پدر بوتگ اَنت بلے نیو امپیریل ازم مردمانی دیم ءَ پدّر نہ اِنت۔ پمیشکا ایشی ھلاپ ءَ مھلوکی زرمبشت چست نہ بیت۔ نیو امپیریل ازم ءِ زانگ ءِ واستا سیاسی زانت بوگ المی اِنت دانکہ ھرچ زلم ءُ زوراکی یا کہ جبر چیر ءُ اندر بوگ ءَ اِنت آھاں پھم اِت ءُ آھانی دیم ءَ اوشتات بکن اَنت۔
آشوب(انقلاب): آشوب گْوش انت یک چیزے ءِ بار بار یا آئی تہ ءَ درستیں چیزانی بدل بوگ ءَ آشوب گُش اَنت۔ آشوب ءِ بازیں تھر ھست انت انچوشکہ صنعتی آشوب، راجکاری آشوب، راجمانی آشوب۔ صنعتی آشوب انگلستان ءَ بِندات بوتگ داں یورپ ءِ بازیں ملک ءَ رستگ۔ صنعتی آشوب آیگ ءَ پد انسانی کار ءُ بار سک باز سانمند(متاثر) بوتگ ۔
راجکاری آشوب ءِ مانا ءُ بزانت ایش اِنت کہ یک ھکومتے ءِ ھلاس کنگ ، دومی ھکومت ءِ آرگ ءُ آ ملک ءِ تہ ءَ ھر چیزے ءِ بدل کنگ، نوکیں جوڑشت(اسٹرکچر) ءِ جوڑ کنگ ءَ راجکاری آشوب گُش اَنت۔ مارکس ءِ گشگ اِنت کہ اے وڑ ءَ سوشلسٹ آشوب اتک کُت نہ کنت۔ یک پُھتھیں آشوب ءِ واستا گیشانک (اکثریت) ءِ تہ ءَ زانت بوگ المی اِنت۔ کمّانک(اقلیت) اگاں ھالاتانی ھساب ءَ آشوب بیار اَنت گڑاں اے آشوب ءَ را مکسد یا پائدگ نہ بیت۔ ھمے ھاتر ءَ آشوب آرگ ءِ واستا گیشتر مردمانی تہ ءَ
راجکاری زانت بوگ، آشوبی جدءُجھد ءَ سرپد بوگ پد ءَ وت ءَ را مُھکم کنگ الّمی اِنت۔ اے کتاب ءِ تہ ءَ آشوب ء پرانس، آشوب ء روس، آشوب ء چین ھم هوار اَنت۔ اے چست بوکیں آشوبانی سَوب ھما سامراجی نزام بوتگ اَنت ۔ آھانی زالمی بوتگ کہ مھلوکی زرمبشت چست بوتگ ءُ وتی ھکانی گرگ ءِ ھاتر ءَ جُھد کتگ۔ھما کہ زالم بادشاہ بوتگ اَنت آھاناں چہ مستری ءَ دور کتگ ءُ سزا داتگ انت۔
اے بَھر ءِ تہ ءَ ایردستیں کومانی جد ءُ جُھد، آشوب ، یا جنگ درشان انت کہ آھاں وتی ماتیں زمین ءَ را آجو کنگ ءِ ھاتر ءَ جد ءُ جُھد کتگ، گَھگیری کتگ ھر رنگیں زُلم اوپارکتگ ھما وھد ءَ دانکہ وتی زمین ءِ واجہ وت نہ بوتگ اَنت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسانی درشانی انت-