بلوچ زر ءِ پهازوکیں همل ءِ جیھند مردم رو اَنت، بامردانی کردار ابد مان انت
نبشتہ کار: علی جان مقصود
دی بلوچستان پوسٹ
ارنسٹ رینن گُش اِیت: راج گْوست ءُ ھست ءِ نام اِنت. گْوست ءِ راجی بامرداں ھست ءَ یات کنگ راج ءَ را زندگ دار اِیت. هما راجی بامرد کہ آیاں گْوست ءَ پہ راج ءِ زندگ دارگ ءَ، آ کُجام هم دروشم ءَ بہ بیت، وتی جان ندر کتگ اَنت، آیانی کربانی ءَ گیر آرگ ءُ چہ آیاں درس زورگ راجانی مانزمانی یے چیدگ انت.
ما بلوچ چوشکہ یک راجے ءِ بوگ ءِ سر ءَ بیسہ دار ایں، گُڑا وتی همے راجی پجار ءِ رکینگ ءِ هاتر ءَ اے هژدری اِنت کہ ما وتی گْوست ءِ راجی بامرداں بزانیں ءُ چہ آیاں وتی راج ءِ پهازگ ءِ درس ءَ بگر ایں.
پہ بلوچ راج ءِ رکینگ ءَ هما سراں کہ کُربانی داتگ چہ آیاں یک بامردے کلمت ءِ زر پهاز همل جیھند انت کہ دژمن ءِ بدیں چمّاں گوں دیم پہ دیم بوتگ ءُ بلوچ ءِ زر ءِ سر ءَ چہ دری دز لٹّ شاپ کتگ ءُ تاچینتگ انت.
گوست ءَ مارا اے دابیں بازیں کِسّہ دیم ءَ کَیت کہ وهدے دری زورآور بلوچ زمین ءَ وتی نا مهرمیں نگاهانی چیر ءَ کن انت، بلوچ ءِ بچ چو همل ءُ بالاچ ءُ واجہ مهراب ھان ءَ آیانی دیم ءَ اوشت انت.
چوشکہ بلوچ ءِ گْوستانک نبشتگی دروشم ءَ نہ بوتگ ءُ پهلواناں وتی شیرانی تہ ءَ چہ یک نسلے ءَ وتی آؤکیں پدریچاں سر کتگ انت، پمیشکہ باز گنجائش ھست انت کہ باز چیز اِنگُر اَنگُر بہ بیت. بلے ایشی ءِ متلب اے هچ پیم نہ اِنت کہ ما وتی گْوستانک ءَ رد بہ کن ایں.
هما مواد کہ مارا دست کپتگ انت، ما وتی وس ءُ واک ءَ اے نبشتانک ءِ تہ ءَ هوار کتگ انت.
همل ماں شانزدهمی کرن ءِ (1600-1500) میان ءَ ماں کلمت ءَ واجہ جیند ھان هوت ءِ گس ءَ ودی بوتگ. اے وهد ءَ هوت اے نیمگ ءِ سردار بنت. همل هم وتی هلک ءِ سردار بیت ءُ پہ وتی سرمتابی ءَ نامین (مشهور) بوتگ.آئی ءِ سرمتابی ءِ کِسّہ مارا همل ءِ گوں چاکر ءِ اسھاک (چاکر کهدائی) ءِ داستان ءُ گوں شیر ءَ ڈِکّ ورگ گوستانک ءِ تاکانی تہ ءَ دست کپ اَنت.
بلے آئی ءِ وانگ ءُ زانگ ءِ مستریں سوَب همل ءِ گوں پرتگالیاں (پرنگ ءُ پرتگال هم گُشگ بنت) وتی زر ءُ مهلوک ءِ پهازگ ءَ جنگی داستان انت کہ آئی ءَ بلوچ گْوستانک ءِ تہ ءَ ابدمان کنت.
همے شانزدهمی کرن بیت کہ پرنگ دگنیا ءِ بازیں استانانی سر ءَ پہ زورآوری اُرش کن انت. ایشانی گیشتر جهد زر ءِ کبزه کنگ بیت پمے هاتر ءَ آ گیشتر زری استانانی سر ءَ کبزه کنگ ءِ جهد ءَ کن انت. هندوستان ءِ لهتیں دمگ ءَ لھتیں عرب استانانی سر ءَ آ سوبمندی ءَ کبزه کن انت.
وهدے آ عمان ءِ سر ءَ زورآور بنت، گڑا پہ دیمتر ءَ جنزگ ءَ، ایشانی دیمے ٹارگٹ بلوچستان ءِ زر بیت: هما زر کہ دنیا ءِ گیشتریں بهراں یک کنت. هما زر کہ مدام زوراکانی چمّانی چیر ءَ بوتگ ءُ ھست انت.
انچوش گُش اَنت کہ عرب استانانی سر ءَ کبزه کنگ ءَ پد، پرتگالی همے زر ءِ تہ ءَ سپر کنوکیں سوداگرانی بوجیگاں لُٹ اَنت ءُ اے مردمانی واست ءَ یک مزنیں سر دردے جوڑ بنت. اے سوداگر ایوک ءَ بلوچ نہ بنت. ایشانی تہ ءَ عرب ءُ فارس (ایران) ءِ سوداگر هم هوار اَنت.
سوداگرانی مالانی پچگرگ ءَ ابید، پرتگالی مکران ءِ بازیں زری دمگانی تہ ءَ هم کاینت، بلوچانی گساں ماندار انت ءُ چیزاں پُلنت. اے دمگانی تہ ءَ اورماڑه، گوادر، پسنی، جیونی ءُ سونمیانی کاینت. وهدیکہ تیاب دپی میتگ چہ پرنگانی زلم ءُ زوراکیاں دم بر انت، گڑا آ وتی پریاتاں زور اَنت ءُ وتی هلک ءِ سردار، بزانکہ همل جیھند، ءِ گْور ءَ کاینت. وتی مهلوک ءِ بے وسی ءِ گندگ ءَ پد، همل گوں پرنگاں دو پہ دو جنگ ءِ تیاری ءَ بنگیج کنت.
اے درگت ءَ، همل وتی میتگانی کسان کسانیں بوجیگاں زور اِیت ءُ یک بلاهیں بوجیگ ءِ اڑ کنت کہ آ شاگ ءِ نام ءَ زانگ بیت. آ گوں وتی همراهاں همے شاگ ءِ سر ءَ گوں دری زورآوراں ماں زر ءَ ڈکّ دنت.
بلوچ ءِ گْوست ءَ ما اگاں ھورتی ءَ گوں بچاریں ءُ بوانیں، تاں گندگ ءَ کَیت کہ دژمن ستر تاکتور بہ بیت، گھگیری بلوچ ءِ مانزمان بوتگ ءَ ھست انت. آ گھگیری شانزدهمی کرن ءَ همل جیھند ءِ گوں پرتگالیاں جنگ بہ بیت یا 1839 ءَ کماش میر مهراب ھان ءِ گوں انگریزاں دو پہ دوئی، یا کہ بیست ءُ یکمی کرن ءِ بلوچ زر پهاز بہ بنت، بلوچ دری زورآورانی دیم ءَ گھگیری یے چیدگ جوڑ بوتگ انت.
شاگ ءِ جوڑ بوگ ءَ رند، ھمل گوں پرنگاں جنگ کنت ءُ باج بارت. اے جنگ پد ءَ بنت ءُ همل مدام کَٹّ ایت. گڈ سر ءَ پرنگ بیزاری بنت ءُ همل ءِ گوم ءَ سلاہ کن انت.
همے درگت ءَ همل ءُ پرنگانی میان ءَ یک نامگ نامہ ءِ بیت. اود ءَ اے نویسگ بیت کہ پرنگ بلوچستان ءِ زر ءُ میتگاں نیاینت ءُ نیکہ بلوچ سوداگراں لُٹّ انت. اے نامگ نامہ ءَ پد، بندن ءِ مردم دوبر وتی میتگاں پہ وشی کاینت ءُ نند اَنت. اے دمگانی سوداگر هم پہ بے ترس بلوچ زر ءَ سپر کن انت دیم پہ عرب ءُ اپریکہ ءِ هنداں. یک برے پد ءَ بلوچ زر ایمن بیت ءُ همل ءِ بیرک اے ایمنی ءِ چیدگ بیت.
بلوچانی گْوستانک ءَ اگاں ما بہ پول ایں، مارا اے چیز، اشیا نزوری گُش ئے یا بلوچ ءِ ایمانداری ءُ زبان ءِ سر ءَ اوشتگ، گندگ ءَ کَیت کہ بلوچ ءَ مُدام زبان ءِ سر ءَ لَٹّ وارتگ.
هژدهمی کرن ءَ مریانی گوم ءَ انگریزانی بد زبانی، انگریزاں گوں ھان مهراب ءِ زبان بہ بیت، یا آگاں کریم ءُ بابو نوروز ءِ گوں پاکستان ءَ قرآن ءِ سر ءَ زبان ءُ سوگند بہ بیت، بلوچ ءَ مُدام رَد وارتگ. چیاکہ بلوچ کدی هم وتی زبان ءَ پُشت نہ کنزیتگ بلے هما دومی پارٹی ءَ مدام وتی زبان وارتگ ءُ بلوچ ءِ سادگ تبی ءُ بیسہ ءِ چپ نپ چست کتگ.
همل هم وتی زبان ءِ سر ءَ اوشت اِیت، بلے پرتگالیاناں زبان نہ بیت. چند وهد ءِ هاموشی ءَ پد، آ یک رندے پد ءَ همل ءِ شاگ ءِ سر ءَ اُرش کن انت ءُ مزاریں همل ءَ بلوچ ءِ گْوستانک ءِ تہ ءَ پہ مدامی نمیران کن انت.
گیدی شائری کہ همل ءِ گْوھار ءِ نام ءَ مئے کرّ ءَ ھست انت، آئی ءِ تہ ءَ همل ءِ گوھار گُش اِیت کہ شمبے ءِ روچ بوتگ ءُ بلوچی ماه ءِ 16 بوتگ.
هپت روچ ءُ هپت شپ بلوچ زر ءَ سپر کنان ءَ همل ءِ شاگ هشتمی روچ ءَ گوں پرتگالیانی چار مزنیں بوجیگاں دیم پہ دیم بیت. انچو گُش اَنت کہ زری توپان ءِ اتکگ ءُ همل ءِ شاگ وتی راه ءَ مَٹّ کنت ءُ دیم پہ عمان ءِ نیمگ ءَ رؤت. پرنگ اے چیز ءَ چہ پائیدگ چست کن انت. وهدے همل پرنگاں گند اِیت، آ زانت کہ ایشاں پہ هیر نہ انت. چاریں بوجیگ همل ءِ شاگ ءَ چاریں نیمگ ءَ مان شان انت.
همل ءِ گوھار دیمتر ءَ دراهین اِیت کہ پرنگانی همل ءَ را گُش اَنت کہ وت ءَ را دزگیر بہ کن ءُ وتی سلاه ءَ دور بدے. بلے بلوچ ءِ گْوستانک ءِ تہ ءَ ما گند اِیں بلوچ ءَ گُڈّی ساه ءَ داں وتی سلاه دور نہ داتگ انت. پد ءَ همل وتی هلک ءِ سردار هم بوتگ. گڑا همل وتی سلاه ءَ چتور دور دات کت کتگ ات؟
بلوچانی تہ ءَ دژمن ءِ دیم ءَ سلاهانی دور دیگ مرچی هم هیب انت. وهدے وهدے پاکستان ءِ سرکار بابا مری ءَ گش اِیت وتی سلاهاں دور دے، بابا مری وتی سلاهاں بُرّ اِیت بلے سرکار ءِ دیم ءَ ایر اش نہ کنت.
همل ءِ همراه اے وهد ءَ لهتیں سوداگر ءُ انچائیں مهلوک بوتگ انت. آیاں جنگ دیگ نہ زانتگ. ایشاں چہ بازینے زِر ءَ دور کنت ءُ تچ اِیت. پکیر شاد وتی کتاب “میراث” ءِ تہ ءَ نبشتہ کنت کہ ایندگہ مُچ همراه تچ انت بلے ایّوک ءَ سُھراب نامے مردے همل ءِ گوم ءَ جنگ ءَ دار اِیت.
جنگ کنان ءَ سھراب شھید کنگ بیت ءُ همل گوں وتی زهم ءَ ایّوک ءَ پرتگالانی گوم ءَ جنگ ءَ دار اِیت. بلے همل ءِ زهم داں دیراں آئی ءِ همراهداری ءَ کت نہ کنت ءُ پروش اِیت. زهم ءِ پُرشگ ءَ پد همل ءِ شاگ ءَ تپرے ایر بیت. همل گوں همے تپر ءَ داں دیر ءَ جنگ کنت بلے بدبهتی ءَ تپر هم پُرش اِیت ءُ کپ ایت. بلے تپر ءِ دستگ شاگ ءِ تہ ءَ کپ ایت. آ همے دستگ ءَ زور اِیت ءُ جنگ ءَ برجم دار اِیت. گْوستانک گواه انت حمل ءَ وتی جهد داں وتی وس ءَ برجم دار اِیت ءُ گُڈ سر ءَ ناشراں همل ءِ سر ءَ دام دور دات. دام ءَ همل بیوار کت ءُ پرنگاں دزگیر کت.
باز پهلوان ءِ گُشگ همیش انت همل دزگیر کنگ ءَ پد عمان ءَ برگ بیت. بلے دگہ لس پهلوان همے گُش اِیت کہ همل ءَ را هندوستان ءِ زری دمگ “گوا” (Goa) ءَ برگ بیت ءُ همود ءَ ما سانکلاں بندیگ ءُ زندانیگ کنگ بیت. بلے اگاں ما همے دور ءِ ایندگہ چست ءُ ایراں بچار ایں، گڑا همے گندگ ءَ کَیت کہ اے وهد ءَ پرنگانی کبزه ماں عمان ءَ بیت ءُ عمان ءِ هر دمگ ءَ پرنگانی هکمرانی بیت. گیش گْوستانک گوشونک تپاک دار اَنت کہ همل دزگیر کنگ ءَ پد ماں عمان ءَ زندانیگ کنگ بیت.
زندانی کنگ ءَ پد انچو گُش اَنت کہ پرتگالی وتی جنکاں همل ءَ را دے اَنت پہ سانگ دانکہ همل ءِ هون آیانی نسل ءِ تہ ءَ بئیت ءُ آیاں دلیریں بچ نسیب ءَ بہ بیت. بلے همل رازیگ نہ بیت. اے رد ءَ جهل ءِ داتگیں شیر چوش گُش اِیت:
“جن پرنگانی ھمل ءَ پسند نہ بنت”
یا
“همل ءَ وتی ملک ءِ کاڑ کمار چمّیں دوست بنت”
(میراث، 151)
وهدیکہ همل پرنگانی گواجار ءَ نہ زور اِیت، گڑا باز مردم انچوش گش اِیت کہ همل همے دمان ءَ کُشگ بیت.
بلے باز گْوستانک گْوشونک گُش اِیت کہ همل ماں پرنگانی زندان ءَ داں زند ءِ گُڈ سر ءَ بیت ءُ همود ءَ ساه دنت. همل ءِ سر ءَ روچے مرچی هم بلوچ زالبول شمبے ءِ روچ ءُ ماه ءِ شانزده ءَ وتی سراں نہ شود انت. چیاکہ آ اے روچ ءَ پہ وتی پت ءُ براتاں وش نہ پھم انت.
همل جیھند ءَ پرنگانی جنگ بلوچ چاگرد ءِ توک ءَ نمیران کنت ءُ روچ ءِ مرچی هم همل ءِ کاروان ماں بلوچستان ءِ کُنڈ کُنڈ ءَ پہ وتی زر ءِ پهازگ ءَ پیسر انت. بازیں کواس، وانندگ ءُ زانتکار همے سرپد بنت کہ همل ءِ کِسّہ سرجم ءَ باوری نہ انت. آئی ءِ مستریں سوب بلوچ گْوستانک ءِ زبانی دروشم ءَ درانگاز کنگ انت.
اے رد ءَ اے هبر ءِ منّوگرانی گُشگ اے هم ھست انت کہ همل پرنگانی کبزه ءَ بوتگ، گڑا اے گپانی آرونک ءُ بلوچاناں سر کنوک کے بوتگ؟ همل ءِ همراه سھراب کُشگ بیت ءُ ایندگہ زر ءَ دور کن انت تچ اَنت. گڑا داستان ءِ آرگ ءِ پلہ کے ءَ زورت؟
اے سرجمیں گپ وتی جاه ءَ سر ءُ چم، بلے ما اے هبر ءَ هچ پیم ءَ رد کت نہ کنیں کہ همل جیھند ءَ بلوچ زر ءُ اُلس ءِ پھریزگ ءِ ڈبّہ وتی کوپگاں زورتگ ءُ دژمن ءِ گوم ءَ وتی گُڈّی ساه ءَ داں گھگیری کتگ. بلوچ ءِ گوست ءِ تہ ءَ زر ءِ پهازونکیں بامردانی تہ ءَ همل هما بنداتی بلوچانی تہ ءَ هوار انت (همنچو ریکارڈ کہ مئے گْور ءَ ھست) کہ زر ءِ پھریزگ ءَ درستاں دیم بوتگ. انوگیں ءُ آؤکیں بلوچ ءِ نسل همل ءِ پنتاں مدام وتی دل ءَ جاه دنت ءُ همل ءَ را نااُمیت نہ کن انت. همل ءَ بگر داں مروچیگیں دور ءِ هملاں بیا، بلوچ ءَ مدام وتی زر پهازیتگ ءُ دائمی پهازیتیں. همل جیھند ءِ نام مدامی بلوچ راجدپتر ءِ تہ ءَ گوں سھریں دروت ءَ نوشت ءَ بیت.
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسانی درشانی انت-