انٹرنیٹ، تشدد ءُ روزگار: “ڈارک ویب ءِ دنیا”
نبشتہ کار: معراج انور بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
انٹرنیٹ باز مزنیں جاھے کہ اود ءَ ما تھر تھریں کار کنیں۔ ھرچ وڑیں زانت ءُ سرپدی زورگ ، آنلائن لیب ءُ گوازی ، سنگتاں گوں گپ ، بیپار ءُ دگہ ھم بازیں ڈیجیٹل کارے کت کنیں۔ اے یک مزنیں شھر ءِ کہ ایشی ءِ تہ ءَ باز دمگ ءُ میتگ مان ، انچیں میتگ کہ روژناہ انت ءُ رش اَنت چو لھتیں ویب سیٹ ءِ وڑ ءَ ھمک روچ مردم رواں ءُ چاراں۔ بلے لھتیں انچیں ھم میتگ ھست کہ آ چیر اَنت ، تھار ءُ بیم ناک اَنت کہ اود ءَ کس نروت ءُ آئی ءِ بارو ءَ ھمک مردم نزانت ، ھمے تھاریں ءُ بیمناکیں میتگ ڈارک ویب اِنت۔ مردمانی گیشتریں بھر انٹرنیٹ ءِ ھما نیمگ ءَ کار مرز کناں کہ آ روژناہ اِنت ، اشی ءَ سرپیس ویب ھم گش اَنت۔ ڈارک ویب چیر اِنت ، انٹرنیٹ سرپیس ءَ گندگ نہ بیت بلے اشی ءِ چیری پُشتہ ھرچ وڈیں چیر ءُ اندریں کار بوگ ءَ انت۔ ڈارک ویب ءَ پہ شرّیں کاراں ھم کارمرز کناں انچو کہ ڈیٹا ءِ رکینگ چہ ھیکراں بلے اشی ءِ گیش کارمرز پہ ھراب کاریاں بیت۔
ڈارک ویب انٹرنیٹ ءِ ھما بھر انت کہ اِد ءَ ھرچ ھما نکان گندگ بیت چہ گوگل ءُ دگہ سرچ انجناں نہ بیت۔ اے پہ زور چیر داتگ ، ایشی ءِ سر بوگ ءِ ھاتر ءَ ھاسیں ساپٹ وئیر کارمرز کنگی اَنت۔ اشانی تہ ءَ یک ساپٹ وئیرے کہ باز نامداریں آئی ءِ نام Torr اِنت ، اے ساپٹ وئیر مردمانی پجار ءَ چیر دنت ءُ کار کنت۔
انچو کہ لھتیں سیاسی مردم ھمے ھاترال ءَ ڈارک ویب ءَ کارمرز کنت پرچا کہ آیانی ملک ءِ ھاکم انٹرنیٹ ءَ سرجمی ءَ وت کنٹرول کنت۔ سیاسی مردم وتی زرمبشت ءِ دیمروی ءِ ھاتر ءَ Torr ءُ VPN اں کارمرز کناں ءُ وتی سیاسی پروپیگنڈہ ءَ پہ راج ءِ گھتری ءَ دیم ءَ برنت۔ بلے اے ھم المی نہ انت کہ سیاسی پروپیگنڈہ راستگندی بہ بیت۔ اشی ءَ ابید لھتیں بیپاری مردم اود ءَ چیز بھا کن اَنت ءُ بھا زور انت۔ اے لین دین گیشتر گوں گیر کانودی چیزانی گون ءَ بنت انچوش کہ نشہ ءِ بھا کنگ،دُزی ءِ سامان ءُ دُزیتگیں ڈیٹا ھم بوت کناں۔
ڈارک ویب ءَ سر بوگ اِنچو ارزان نہ انت کہ ھمک مردم سر ببیت۔ اشی ءِ تہ ءَ مزنیں کردے Onion Ruetor ءِ ھست کہ اشی ءِ آنلائن ٹریس کنگ ناز گرانیں کارے۔ اے انچوش انت کہ مہ ڈیجیٹل دنیا ءَ دمّوکا ئِے جتگ، پمے ھاتر ءَ ڈارک ویب ءِ تہ ءَ ھرچ وڑیں ھراب کاری بیت پرچا کہ تئی پجار چیر اِنت۔
دیمتر ءَ سائیبر سیکیورٹی یک Shield ے کہ آ انٹرنیٹ کارمرز کنوک اَنت مدام رکّین ایت انچوش کہ مردم وتی لوگ ءِ دروازگ ءَ شپ ءَ وپسگ ءَ پیش بند کن اَنت۔ ھمے وڑ ءَ آنلائن دنیا ءَ پُشت ءُ گُوش بوگ یک مزنیں تاوانے آورت کنت۔ پرچا کہ آنلائن دنیا ءِ تہ ءَ ھیکرز ڈُنگانی وڑ ءَ اَنت ھمک وھد ءَ موکل برسی گڑا ڈیٹا ءِ دُزی ءَ چک ءُ پد نباں۔ اے دُزی پاسورڈ، ایڈریس، کریڈٹ کارڈ ءِ وڈیں چیزانی سر ءَ بوت کن اَنت بلے سائیبر سیکیورٹی ھمیش اَنت دارگ ءِ ھاتر ءَ کُمک کنت، چریشی ءَ اسٹرونگ پاسورڈ، انٹی وائیرس پروگرام ءُ پائیروال آں کارمرز کنت۔ اشی ءَ چہ ترا سما بیت کہ تئی سسٹم ءِ سر ءَ ہیکرے ءَ دَزمانجنی کتگ ءُ اے پروگرام پہ تئی سسٹم ءَ کبل، الارَم یا لوگ ءِ نگھبان ءِ وڑ ءَ کار کن اَنت۔
تکنیکلی بچارئیں، ہیکر چونائیگا ءَ سسٹم ءِ سر ءَ ارش کنگ ءِ باز ھنر ساز انت ، چہ دراھاں گیش Data Breach کنگ انت۔ Data Breaching ءَ ھیکر یک ویب سیٹے ءِ تہ ءَ رو اَنت پد ءَ آئی ءِ username ءُ Password آں دُز انت۔ ھمے وڑ ءَ، دگہ یک ارشے Ransomware ءِ ھنر انت کہ اِد ءَ سسٹم ءِ کنٹرول ءَ وتی دست ءَ کن اَنت ءُ زر تاوان لوٹ انت۔ اشی ءَ ابید ، دگہ یکے maleware انت، اے یک ساپٹ وئیرے کہ سسٹم ءِ تہ ءَ ھرابیں email,website ءُ fake app ءِ گوم ءَ مان بنت۔ ھمے ھاتر ءَ سسٹم اکسپرٹ مدام گش اَنت کہ انچوش پہ دیم ئیں Link آں دست مجن ات۔
سرگوستگیں وئیل ءِ درور اِنت، 2020 ءَ ماں Pak Suzuki نامیں یک پاکستانی گاڑی یے جوڈ کنوکیں کمپنی یے ھیکرانی آماچ بوتگ کہ چہ اِشی ءَ ھیکراں درائیں ڈیٹا دُزیتگ آں۔ اشی ءِ تہ ءَ کمپنی ءِ Sales, Marketing, Account Information, Supply Chain ءُ HR ءِ وڑیں ھساسیں ڈیٹا دُزی کتگ آں۔ ایکسپریس ٹریبیون ءِ رپورٹ ئے ءِ رد ءَ ، نومبر 2023 ءَ ، پاکستان ءِ Aviation Ministry ءِ ویب سیٹ سئے رند ءَ 24 کلاک ءِ تہ ءَ ہیک کنگ بوتگ ءُ پدا Aviation Ministry ءِ ڈیٹا ئے ھم دُزیتگ آں۔ اے وڈیں وئیل آں پد یک چیز ئے ساپ گندگ ءَ کئیت ، پرائیویٹ کمپنی وتی جاگہ ءَ سرکار ءُ سرکاری ادارہ ھم چہ ہیکر آں بے بس انت۔
چوناھیگا ءَ ، ڈارک ویب ءِ تہ ءَ بیش کاریں مردم دمّوکا کن اَنت ءُ گیر کانونی کار کن اَنت، اَنچوش کہ سِلاء ءِ بھا کنگ، نشہ ءِ بھا کنگ، انسانی اعضاء ءِ بھا کنگ، دُزیتگیں کریڈٹ کارڈ ءِ بھا کنگ، انسانی سمگلنگ کنگ، اکاؤنٹ ھیک کنگ، زَر زورگ ءُ مردم ءِ کُشگ، جنسی زیادتی کنگ ءُ گونڈیں چکّانی سرا تشدد کنگ۔ اے گیر کانونی کار پہ یک چاگردے ءِ ھرابی ءَ بس انت ءُ ایشی ءَ چہ چاگرد ءِ تھبءَ بدکاری گیش بنت۔ پہ درور اگاں کسے ڈارک ویب ءَ نشہ بھا کنت گڑا اشی ءَ چے مستریں تاوان پہ ورناہ آں بیت پدا ہمے گپ چو جنگل ءِ آس ءِ وڑ ءَ شنگ بیت ءُ نشہ یا سلاہ ھمک لوگ ءَ سر بیت۔
بنّامی ءَ ، ڈارک ویب ءَ چہ دراہ آں گیش انسانی سمگلنگ بیت ئیں۔ چوناہ ءَ سرجمیں دنیا ءَ انسانی سمگلنگ یک سنگین ئیں جرمے بلے ڈارک ویب ءِ زریئہ ءَ اے جرم گوں ارزانی ءَ پولیس ءُ کانود ءَ سرگوز کناں۔ مردم آں آھوار جنگ ، پد ءَ ھترناکیں جاہ آں کار پرمائگ اِنت ، پہ درور اپریقہ ءِ جنگل ءُ کوہانی تہ ءَ سھر ءُ اے دگہ مادنیات ءِ سرا کار کنگ آوار انت۔ آہوار جتگ ئیں گیشتریں مردم آں ڈارک ویب ءِ تہ ءَ نوکری ءِ لالچ ءَ ریپینگ بنت۔
ڈارک ویب ءِ مزنیں جیڑہ ئے گونڈیں چکّانی (استحصال) انت۔ چکانی گومہ جنسی زیادتی، کُشگ، کوشارینگ ءُ دگہ بدکاری ءِ ھاترا ڈارک ویب ءِ تہ ءَ نفسیاتی نادراہ لکّانی ھساب ءَ زر دیئنت ءُ اکس ، ویڈیو یا لائیو چارنت۔ پہ درور یک نفسیاتی نادراہ ئیں جنین ئے ، یک 10 سالیگیں گونڈیں بچک ئے پسند کنت ڈارک ویب ءَ ءُ زر دنت ، پدا وتی پرمائش ءَ گشیت کہ “ہمے گونڈیں بچک گوں 35 سالی جنین ءِ گومہ زیادتی بکنت بلے المی انت کہ ہمے جنین گونڈو ءِ مات ءِ گوھار ببیت”۔ اے زیادتی کنگ ءَ نپسیاتی جنین ءَ آسیدگ رس اِیت ءُ دومی نیمگ ءَ پد ءَ ھمے نپسیاتی جنین ھمے مواداں لکّاں ڈالر ءَ ڈارک ویب ءَ بھا کنت۔
ہمے وڑ ءَ ڈارک ویب ءَ شتگ ئیں شاھد اِنت گش اِیت کہ “اول سرا ذرداریں مردمانی وتی یک گروپ ئے جوڈ بیت ، ایشانی پرمائش ءِ رِدا مرچی پولیس یا فوج ، وتی جند ءِ زھرشانی کنوکیں لس مھلوک ءِ سرا فائر بکنت، چہ اشی ءَ لہتیں مردم ھم بیران ببیت۔ ایشی ءِ لائیو ارب آں ڈالر ءَ بہا بنت ءُ ہمے پولیس یا فوج ءِ آفیسر ءَ لکّانی ھساب ءَ ڈالر رسیت پرے آرڈر دئیگ ءَ۔” سھمی دنیا ءِ بزگیں ءُ شودیگیں ملکانی تہ ءَ اے کار گوں باز تیزی ءَ بوھگ ءَ انت انچو کہ زرباری ایشیاء انت۔ اے ملکانی تہ ءَ گیشترئیں کار گوں سیاسی بنیاد آں بنت۔ سیاسی مخالفین آں آہوار جنگ یا ہندستان ءِ مسلمان آں پدا ہندو مذہب ءَ “دھرم واپسی” ءِ نام ءِ سرا تشدد کنگ یا آہانی لوگ ءُ مسیت ءِ پروشگ ھم آوار اَنت۔ اشی ءَ چہ انتہاء پسند پارٹی آں زر ھم رس اِیت ءُ آیانی بیم ھم برکرار بیت۔
سائیبر کرائم ءِ آماچ بوتگ ئیں مردم نفسیاتی نادراہی ءِ ھم دیم پان بنت پرچیا کہ اے سسٹم یا پرسنل انفارمیشن ءِ جیڑہ گوں انسان آں بندوک انت۔ اے مردم آں پہ ترس ءُ بیم ڈپریشن، بے چینی ءُ بیم ناکی ھم پیداک کننت۔
ایشی ءِ مزنیں کرد ئے گوں میڈیا ءِ بیت کہ آ لس مھلوک ءَ سرپدی بدنت ڈارک ویب ءُ آئی ءِ نہ اِش کتگ ئیں وئیلانی بارواہ۔ بین الاقوامی روتاک دی گارجین ءِ رپورٹ ئے ءِ رِد ءَ، 2017 ءَ کولے ایلنگ نامیں برتانیہ ءِ ماڈل جنک ئے ءِ ماں اٹلی ءَ اکس شوٹ ئے ءَ روگ ءَ بیت گڑا راہ ءِ نیم ءَ لھتیں نہ شناسیں مردم ئے آہوار جنگ ءَ پد ہمے ماڈل ءَ نشئی انجکشن جناں داں کہ آئی ءِ گومہ ڈارک ویب ءَ جنسی زیادتی کنگ ببیت بلے وش بہتی ءَ کولے ایلنگ چہ ہمے جاگہ ءَ تچ اِیت ءُ وتی ساہ ءَ رکّینت۔ اے وھیل ءَ پد کولے ایلنگ وتی لوگ ءَ بیت ءُ آواز چست کنت بلے کس باور نکنت ءُ میڈیا ھم اے وئیل ءَ شرّی ءَ ارزشت نہ دنت ۔البتہ لھتیں مردم کولے ایلنگ ءَ بھتام جنت کہ آئی ءَ نامداری ءِ ھاتر ءَ اے دروگ ساز اتگ۔ بلے جون 2018 ءَ کولے ایلنگ ءِ گپ راست سابت بیت ، آئی ءِ ھوار جنوکیں مردم کہ نام اِش “ھربہ” بیت ،درزگیر بیت ءُ 16 سال ءِ کید ءَ رؤت۔ ہربہ آمید کس ءَ جج ءِ دیم ءَ منیت کہ “من ءَ پرے کار ءَ ڈارک ویب ءَ 265000 پاؤنڈ رسیتگ”۔
سائیبر سیکیورٹی تھنا انٹرنیٹ ءِ جیڑھے نہ انت ایشی ءِ تہ ءَ اگلاکیات ءٍ ھم بازیں ھدّ ءَ دست مان انت۔ انچوش کہ پہ سافٹ وئیر ایکسپرٹ آں ، ھمک مردم ءِ کار کنگ ءُ پیسلا زورگ باز گرانیں کارے۔ ایکسپرٹ نزانت کہ آئی ءِ کجام کار پہ شری ءُ کجام کار پہ بیش کاری کارمرز بیت۔ دوئمی جنجالی اش انت ، اگاں یک کمپنی یے ءِ سر ءَ سائیبر ارش ئے بہ بیت گڑا کجام پیسلہ زورگ بہ بیت؟ ھیکر زَر دیگ ب بنت یا مپتے ھداء بلیک میل بوگی نہ انت۔ اے وڑیں پیسلہ ءِ زورگ پہ کمپنی ءَ باز گران اِنت ، پد ءَ سائیبر سیکیورٹی ٹیم ءِ واست ءَ ھم گرانیں کارے کہ باریں ھمے ٹیم ھیکراں داشت کنت یا ٹیم ءِ جند ھیکر ءِ آماچ بیت۔
ایشی ءَ ابید سائیبر کرائم ءِ ھلاپ ءَ آرٹیفیشل انٹلیجنس ءُ مشین لرننگ ءِ وڑیں ٹول ھم جوڑ بوتگ کہ ارش ءَ پیسر تجزیہ کن اَنت ءُ ھیکر ءَ دار اَنت۔ آرٹیفشل انٹلیجنس ھیکر ءِ کاراں تجزیہ کنت کہ سسٹم ءِ تہ ءَ نارمل یوزر ءِ وڑ ءَ کار بوگ ءَ انت یا انّا ، پمے ھاتر ءَ آرٹیفشل انٹلیجنس ءِ ٹول ھیکر ءَ ٹریس کنت ءُ گلّین اَنت۔
ایشی ءِ سر ءَ انٹرنیشل کاپریشن ءِ وڑیں کانود ھم ھست کہ اگاں دگہ ملکے ءِ ھیکر دومی ملک ءِ سر ءَ سائیبر ارش کنت گڑا ھما ملک ھم کمک بکنت گوں بلے اے کانود انچو مھکم نہ انت پمیشکہ جیکر ارزانی ءَ وتی کاراں کن اَنت۔
روچ پہ روچ ٹیکنالوجی دیمروی کنگ انت ، نوک نوکیں سائیبر ارش دیم ءَ پیداکیں ، ھیکر نوکیں ھنر سازگا اَنت پہ سائیبر ارش ءَ۔ انچو کہ نوکیں سائیبر ارش ءِ تہ ءَ سمارٹ ڈیوائس ، سمارٹ پون ، سمارٹ ریفریجریٹر ، پاور پلانٹ ءُ ھمے وڈیں مشین آوار اَنت۔
ڈارک ویب ھمک وھد ءَ وتی رنگ ءَ مٹّائیت، انچو کہ دُز ءِ گرگ ءِ ھاتر ءَ کانود ءِ ادارہ پالیسی جوڈ کن انت، پد ءَ دُز ھم وتی رکینگ ءِ ھاتر ءَ نوکیں راہ ءُ در شوھازگ ءِ کوشست کنت، ھمے وڑ ءَ ھیکر ھم کانود ءِ گوم ءَ راہ شوھاز اَنت۔
انٹرنیٹ ءِ دنیا ءِ تہ ءَ جنگ ءَ اِنت بلے انسان ءَ چہ اے جنگ ءَ وت ءَ را رکّینگی انت۔ وھد وھد ءِ سر ءَ وتی پاسورڈ ءِ مٹ کنگ، انٹرنیٹ ءَ انچو پہ دیم ئیں ویب سیٹ ءِ پچ کنگ، مردم آں وتی جاگہ ءِ گُشگ ، فون نمبر ، آئی ڈی کارڈ نمبر، کریڈٹ کارڈ نمبر ءُ پرسنل ڈیٹا ہچ وڈا گُشگی نہ اَنت۔ اشی ءَ ابید، وتی سسٹم یا سافٹ وئیر ءَ مدام اپڈیٹ کنگی انت ، انچو پہ دیم ءَ مسیج ءُ ای میل پچ کنگیل نہ انت۔
انٹرنیٹ یک مزنیں تاگت وریں سلاء ئے بلے اشی ءَ شری ءُ ذمہ واری ءِ سرا مہ کارمرز بکن ئیں۔ انٹرنیٹ ءِ سرا گیم کنگ ، سنگتانی گوم ءَ گپ کنگ، سوشل میڈیا اکاؤنٹ ءِ پرائیویسی سیٹنگ ، نیوز ڈبل چیک کنگ ، اکس ءُ ڈاکومنٹ دیم دیگ ، دراھیں امل آں گوں مارا سرپدی ببیت داں کہ ما وتا رکّینت بکن ئیں۔
ہمے تاگت وریں سلاء کارمرز کنگ ءَ بائدئیں ما اگلاکیات ءُ دودمان ءَ سیمسر ءَ چہ ڈن مہ بیت پرچا کہ مئے دیم ءِ اکاؤنٹ کارمرز کنوک ھم یک انسان ئے ءُ آئی ءِ ھم مارشت ھست اَنت۔ اے وڈ مہ بیت کہ مئے پوسٹ ءُ کمنٹے ءَ دومی مردم ءِ زند ءِ سر ءَ سان بکپ اِیت۔
گڈی درور ءِ وئیل ءَ بچاریں، 15 مارچ 2019 ءَ، ماں نیوزیلینڈ ءِ شھر کرائس چرچ ءَ مسیت ءِ تہ ءَ 51 ابابت گزارانی کوش ءَ آوار بوتگیں مرد ءَ یک لائیو ئے کتگ اَت۔ ھمے لائیو ءِ تہ ءَ آئی ءَ وتی کینگ انگیزئیں ھیال درشان کتگ انت ، ھمے نیام ءَ بازیں اسپیت پوستیں نسل پرست ءُ مذھبی انتہاء پسند آں مرد ءَ را کمنٹ ءِ تہ ءَ دلبڈی ھم داتگ ات۔ اے کار روچ ءِ مروچی ھم بوگ ءَ اِنت انچوش کہ سیمی دنیا ءِ بزگیں ملکانی تہ ءَ ھندوستان، پاکستان ءُ بنگلہ دیش اَنت۔
ڈارک ویب، سائیبر سیکیورٹی ءُ سائیبر کرائم ءَ سرپد کنگ ءِ ھاتر ءَ ھمک مردم ءَ اے پیام لوگ لوگ ءَ سر کنگی انت داں کہ ھمک مردم ڈیجیٹل دنیا ءَ تاوانی مہ بیت ءُ گیش ءَ چہ گیش پائدگ ءِ توک ءَ بہ بیت۔ اَنّیگیں وھد ءَ انسان گوں ٹیکنالوجی ءَ ھمگام انت ، اشی ءِ تہ ءَ زانت ، بیپار ، روزگار ، اھوال ءُ گوازی ءِ وڑیں تھر تھر ءِ نکان مان۔ پمے ھاتر ءَ یک ذمہ داریں ڈیجیٹل شھری یے وت ءَ ءُ وتی نزیکی مردم اں رکّینگ ءِ جھد ءَ بکنت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسانی درشانی انت-