چہ موبائل ءَ چمانی نادْراھی!
نبشتہ کار: ڈاکٹر ھانی بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
اگاں ما گوں کَسے ءَ دیم پہ دیم بَہ ایں ءُ گپ بہ کن ایں گُڑا ما چہ دُرستاں پیش آئی ءِ چماں چار ایں۔ سور سانگ ءِ وھد ءَ ھم چم چارگ بنت کہ بانور ءِ چم چونین اَنت پمیشکا چمّ بنی آدم ءِ ھُدائی داتگیں مستریں داد اِنت کہ چہ چمّاں بنی آدم دُنیا ءِ زیبائی ءَ گِند ایت ءُ ھُدا ءِ ھستی ءَ مار ایت۔ چہ ایشی ءَ ھوار بنی آدم جِند ءِ زیبائی ھم چہ چمّاں چارگ بیت۔ بلے مرچگیں موبائل، لیپٹاپ، ٹیبلیٹ ءُ کمپیوٹر ءِ زمانگ ءَ بنی آدم گوں وتی چماں بے پھریز ءُ بے ھال اِنت۔ ما وَ منّ ایں کہ مرچیگیں ڈجیٹل دَور ءَ کارجاہ، نادْراھجاہ، کاررگِس، کالج، یونیورسٹی ءُ دگِہ ترامگیجاھاں دْراھیں کار موبائل ءُ کمپیوٹر ءِ سر ءَ بنت بلے اے ھم زانگ لوٹ ایت کہ مرچی چمانی مستریں نادْراھی چہ موبائلانی سبب ءَ دیمپان بوگ ءَ اَنت پرچاکہ موبائل کتاب ءِ وڑ ءَ نہ اِنت بلکیں موبائل چہ بِلیولائیٹ ءَ روژناہ اِنت کہ آ پہ چمّاں یک بلاھیں تاوانے۔
وھدیکہ ما موبائل ءِ بلور بزانکہ شِشگ ءَ داں دہ یا بیست دمان(ملٹ) ءَ بچار ایں یا چیزے نبشتہ بکن ایں گُڑا مئے چم زوت ژند بنت کہ ایشی ءَ Eye strain گْوش اَنت ءُ پد ءَ چمانی کم کم ءَ انچیں نادْراھی ھم ودی گور جن اَنت کہ آ دائم مارا جنجال کن اَنت۔ ما سرپد ایں کہ شما وتی موبائلاں یل دات نہ کن اِت کہ اے آسراتی مرچاں زِند ءِ یک درشاندابے(A style) بلے پد ءَ ھم مارا وتی چم پھریزھی اَنت۔ بیا اِت اِے جھلی پنتءُسوجاں دلگوش بہ کن اِت۔
چمانی بندءُپچ(Blinking): بنی آدم موبائل ءِ چارگ ءَ وتی چماں کم بندءُپچ کنت چہ ایشی ءَ آئی ءِ چم کم چرپ ءُ تورشت ءِ آماچ بنت۔ پمیشکا باید اِنت وھدیکہ ما موبائل ءِ بلور ءَ چارگ ءَ بہ ایں گُڑا چماں گیش بندءُپچ بہ کن ایں کہ چم تَر بہ بنت۔ چہ اِے امل ءَ شُمئے چم شمارا منّتوار گْوش اَنت۔
کمیں آرام(Take a Break): چوناھا اے کار مُشکل اِنت کہ موبائل ءِ سر ءَ وانگ ءُ نبسگ ءُ وھد ءَ شما کمیں آرام بہ کن اِت بلے اے کار پہ شمئے چم ءُ تیوگیں جان ءِ دْراھی ءَ سک المی اِنت۔ شمارا 20/20/20 رھبند ءِ سر ءَ جُنزگی اِنت۔ بزانکہ ھر 20 دمان ءِ وانگ ءُ نبیسگ ءَ پد گُڑا یک انچیں چیزے داں 20 سیکنڈ ءَ بچار اِت کہ آ چہ شما 20ft ءَ دُور اِنت۔ چوناھا جُھد بہ کن اِت کہ داں 20 دمان ءَ وتی چماں چہ مؤبائل دُور بہ دار اِت۔
موبائل ءُ چمانی میان ءَ شملگ(Distance): ماں وتی موبائل ءُ کمپیوٹر ءَ نبشتہ ءِ گالاں زنڈ ءُ چہ چماں دور بہ دار اِت۔ جُھد بہ کن اِت کہ شما Anti Glare Screen ءُ Anti Blue Light چشمکاں کارمرز کنگ ءَ اِت۔ وانگ ءُ نبیسگ ءِ وھد ءِ موبائل ءَ انچیں دابے ءَ بدار اِت کہ شمئے چم درد ءِ آماچ مہ بنت۔تھاریں بان ءُ ماں شپ ءِ تھاری ءَ موبائل ءَ پہ وانگ ءُ نبیسگ ءَ کارمرز مہ کن اِت چہ ایشی ءَ موبائل ءِ روژنائی تئی چماں سنچیں وڑے ءَ نادراہ ءُ کور کنت کہ ترا سما ھم نہ کپ ایت۔
چمانی پھریز: ما وتی نبشتانک ءِ دومی ءُ گُڈی بھر ءَ ما شمارا چمانی پھریز ءَ ھوار اے شما سرپدی ھم دے ایں کہ شما چون چماں وش ءُ زیبدار دار اِت کہ شما وشرنگ گِندگ بہ بَہ اِت۔
چماں مہ لِتار: دست ھر وھد ءَ دنز، لیگار ءُ بیکٹیریا ءَ پور اَنت چہ ایشاں نادْراہ (Infection) بنت یا چہ الرجی ءَ سُھرتر اَنت۔ بچار اگاں دنزے یا ھاکے چم ءِ تہ ءَ پُتر گُڑا آ چہ لِتارگ ءَ وَ در نئیت بلکیں گیش ءَ چم ءَ بُر ایت ءُ سُھرترین ایت پمیشکا وتی چماں دست مہ جن اِت بلکیں ھالتاں چم گوں آپاں بہ شود ات۔ وتی دستاں مُدام ساپ بہ دار اِت ءُ بے کار ءُ بے ستیی ءَ چماں دست مہ جن اِت۔
چہ روچ ءَ پھریزی: چمانی گیشیں نادْراھی چہ روچ ءِ الٹراؤلیٹ ءُ بلیولائیٹ ءِ سبب ءَ ودی بنت۔ چہ اِے نادْراھیاں مستریں نادْراھی Ptergyium, Age-related Macular degeneration (AMD) ءُ Photokeratitis اَنت۔ چہ اے وڑیں سیلیں نادْراھیانی رکگ ءَ ھر وھدیکہ ڈن ءَ درکپ اِت گُڑا سیاھیں چشمکاں چم ءَ بہ کن ات۔ گند ئے اے ساھیں چشمک شمئے درشاندابءَ ھم براھدار کن اَنت۔
سِگریٹ مہ کَش: چہ سِگریٹ ءِ کَشگ ءَ AMD ءِ وڑیں نادْراھی ودی بنت، چم ءِ رگ نزور تر اَنت ءُ کار ءَ یل کن اَنت۔ بزانکہ چہ سِگریٹ ءَ دید ءُ روژائی ءَ تاوان رس ایت پمیشکا سِگریٹ مہ کَش اِت۔
جان آپی: مُدام گیش ءَ چہ گیش آپ بہ ور اِت کہ جان ءِ تہ ءَ درآپی(Dehydration) مہ بیت۔ اگاں گیش آپ ور اِت گُڑا چم ھشک نہ بنت ءُ سُھر نہ تر اَنت۔
واب: تئی جان ءِ وڑ ءَ چم ھم آرام لوٹ اَنت پمیشکا ھر 24 ادار ءِ تہ ءَ بنی آدم ءَ 08 ساھت وپسگی اِنت کہ چم ھم آرام بہ کن اَنت۔
سپائی : وتی گِس، بان ءُ گُداں ھر وھد ءَ ساپ بدار اِت۔ لوڑ ءُ ترندیں گْوات کَشگ ءِ وھد ءَ چہ گساں درمیا اِت کہ دنز ءُ ھاک چمانی تہ ءَ رو اَنت۔ وھدیکہ لوڑ ھلاس بوت گُڑا وتی چماں الم بی شود اِت پرچا کہ چہ لوڑ ءَ الرجی ءِ وڑیں نادْراھی ودی بنت چریشی ءَ چم سُھرتر اَنت۔
الاج: اگاں چم ویل ءُ آ دِگہ نادْراھی یے ءِ آماچ بنت گُڑا دیر مہ کن اِت، زوت چمانی ڈاکٹر ءِ کِر ءَ برو اِت کہ چم ءِ الاج شر بہ بیت۔ وھدیکہ ھر وڑیں چمانی درمانے بدنت گُڑا وھد ءِ سر ءَ کارمَرز بہ کن اِت اش۔ داں ھپت روچ ءَ گیش چماں درمان مان مہ کن اِت چہ ایشی ءَ چماں Cataract ءُ Glaucoma ءِ وڑیں دِگہ نادْراھی گور جن اَنت۔
ما اُمیت کن ایں شما چہ مئے اے نبشتانک ءَ بازیں چیزے زانت ءُ سرپد بوتگ اِت۔ وتی جان ءَ ھوار ءَ وتی چماں ھم چہ موبائل ءِ بلیولائیت ءَ بہ پھریز اِت۔ اے نبشتانک ءَ ھرجاھے ءَ روان ءُ پوسٹ بہ کن اِت کہ بزگ ءُ ناسرپدیں راج ءَ اِے بابت ءَ سرپدی بہ رس ایت۔ شالا وش ءُ سلامت بات اِت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔