پیلز ھسٹری آف بلوچستان (تاکبند ۳)
نبشتہ کار: سمیع بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
سیمی بھر
بلے نوزدھمی کرن ءَ ” خان کلات” ءَ ” راجی انساپ” ءِ یک اسول نامھے دیم ءَ آورت ءُ بلوچستان ءِ تمامیں ٹکانی رسم ءُ دود ءُ رواجاناں کانودی شکل دات اَنت-
سیمی بھر اے کتابے “بلوچ مالداری”
بلوچستان ءِ مزنیں بھرے جاگیرداری سسٹم ءِ ارجان اِنت پمیشکا مالداری بلوچانی زرکاری بزاں کمائی ءِ یک مزنیں مڈی یے پاکستان ءِ تہ ءَ پنجاہ درسد اسپیت پس ءُ ۲۸ درسد سیاہ پَس ( زیردستیں بلوچستان) ءِ دارگ بنت مروچاں لسبیلہ، نصیر آباد، سبی ءُ کچھی ءِ تہ ءَ لائیو اسٹاک ءِ گون ءَ بندوک مزنیں آبادی ءِ گندگ ءَ کیت اِنت بلوچ ءِ کوڈ ءَ چہ بوگ ءِ ھوں مستریں سوْب مالداری اِنت کہ اگاں یک جاگھے ھور ءَ آبادی مہ بیت یا چراگجاہ ھلاس بہ بنت گڑا مالداریں بلوچوک وتی مالاں دگہ نیمگے چراگاہ ءِ شوھاز ءَ بر انت بلوچستان ءَ ھور سک کم بیت پمیشکا بازیں مالدارے لاچار بیت اِنت ءُ وتی میھڑ ءُ رمگاں زوریت لڈّ اَنت-
بلوچ گیشتر اسپیت پَس (گورانڈ/ میش) دار انت پد ءَ سیاہ پَس سیمی نمبر ءَ ھشتر ءُ چارُمی ءَ “ھر” اَنت کہ لڈّ ءُ بار ءِ واستا گیشتر ھراں کار بنداں مسال آپ ءُ دان ءُ دارانی برگ ءُ آرگ ءَ ھر یک جوانیں مالبرداریں ساہ دارے پنچمی نمبر ءَ بلوچ گوک دار انت ءُ اپس یا اسپ سک کم دار ایت بلوچ گامیش ھوں بلوچانی کرا نہ بوگ ءِ ھسابے مالے 1996 ءِ یک رپورٹے ءِ ھوالہ شاہ ساھب دنت کہ تھنا ۳ لک گامیش بنت میشانی تہ ءَ چار نسل سکیں شریں گُشگ بنت ھرنائی،بیورگ،رخشانی ءُ بلوچی گوکانی تہ ءَ نامداریں نسل ءِ نام اِنت “بھاگ ناڑی” بلوچ ءِ روزی ءِ مستریں سبب میش اَنت ءُ ھمے لاپ دے اَنت ءُ پُچ دے اَنت وشی ءُ گم ءِ ھمراہ اَنت جرمانہ ءُ تاوان ءِ دیمپان اَنت چادر ءُ چاردیواری ءِ نگھبان اَنت سور ءِ مَرگ ءِ یا لب ءِ ھمے میش اَنت کہ بلوچ ءِ کرنسی اِنت ھمے واستا “میش یا اسپیت پس” بلوچاں پہ یک بھتاوریں ساھدارے ءُ سردار ءِ سر ءِ کسم ءُ سوگند ورگ ءَ رند میشانی سر ءَ سوگند کابل بھروسہ اِنت پرچاکہ بلوچ میشاں “ولی” سرپد بنت ( میھڑ میشانی مچی ءُ یک جاھی ) ( رمگ سیاہ پس ءُ بُزانی مُچی ءُ یکجائی) بُز ءُ میشانی چارینوکیں پھوال گُش انت پھوال ھما اِنت کہ دیگرانی مالاں چارین ایت ءُ پھوال ءِ زند سکیں تکلیپ کشوکیں زندے ءُ پھوال ءَ مدام وتی رمگ ءُ میھڑ ءِ سر ءَ چم ایر کنگی اَنت گوک چارینوکاں ” گوآل” ءُ ھُشتر ءِ چارینوک ءَ “جت یانکہ بگجت” گُش اَنت پھوالی زند ءِ زرکاری ءِ تہ ءَ سرجمیں کھول ءِ بھر زور ایت ءُ ڈن ءُ دری کاراں بلوچ زالبول ءَ کنت بلے پہ کرایہ یانکہ پہ پکار بلوچ جنین آدم پَس نچارین اَنت بلکیں تھنا وتی مالاں چارین ایت ءُ اگاں واتر وتی “گدان یا کڈّو ” ءَ کیت گڑا الّم لھتے زلورت ءُ ارزشتی سامان ءِ بڈ ءَ اش بیت بھا بوھوکیں دارُو ءُ درمان ھوں چِن اُنت ءُ مُچ کن اَنت کار ایت گوں”چیلیک یا ریسیت” وشیں آپ ءَ چہ وتی “مَشک” ءَ پُر کنت کار ایت گوں پَشیم ءَ ھوں کار کن اَنت بلوچ ءِ کلچر ءِ زندگ داروک ھوں بلوچ جنین آدم اِنت مردیں آدم کہ پھوالی کناں ھوں واتری ءَ دار چن اَنت کار انت گوں اگاں میشے یا بُزے زاھیت ھمے زاتگیں “شنک یا گٹور “ءَ بڈ کنت کار ایت گوں پھوالی تھنا “روچ درتک تا روبرکت” ءَ نہ اِنت بلکیں سجھیں شپ ھوں مالانی سُد ءِ سر ءَ بوگ ءِ کار ھوں پھوالانی بھت ءَ ھست اِنت پھوال پیمیں شرت ءُ مسام ءُ زرکاری کجام وڑانی سر ءَ پساں چارینیت ایشی ءِ بازیں دروشم ھست انت میشانی پشیم یک سکیں کار آمدیں ءُ زرآمدیں دولتے اے سال ءِ تہ ءَ دو رنداں ایر (چین) کنگ بنت چین کنگ ءَ پیسر مال شری سر ءَ شودگ بنت اگاں پشم/ پژم کہ ایر کنگ بیت ساپ ءُ پلگار بہ بیت میشانی میھڑ ءِ یک جاہ شودگ ءَ گُش انت “دھوپ” دھوپ کنگ ءِ وھد ءُ جاہ پیسرا گچین کنگ بیت ءُ کئور یا گورم ءَ نی تہ ءَ بُڈ دیگ ءُ شودگ بنت پژم ءِ ایر کنگ بزاں چین کنگ ءِ وھد ءُ جاہ ھوں پیسر ءَ گچین کنگ بنت چین کنگ ءِ وھد ءَ ھما مردم کہ چین کنگ ءِ ماھر اَنت ” لاوا” گُشگ بنت ءُ لاوا ءَ نی کچ دمگانی تہ ءَ سک کم اِنت ءُ ایشاناں وتی ھاسیں آوزار گوں بنت کہ مگرازے پیم ءَ بنت ایشرا “ھرُل” گُش انت پژم ءِ گِرگ ءَ رند ھوں دگہ مردم کاینت پژم ھاں چار انت ءُ یک جاہ کن اَنت اے پروسس ءَ گُش انت “گوڈی” پژم ءِ سودا چہ چین کنگ ءَ پیسر بنت ھمے پیم پژم بھا بنت ءُ پھوال ءُ مالدارانی (بھوتارانی/وازدارانی) ءِ لوگ ءِ آس روک بیت بلے اے دویں نزاناں پژم “اَنڑا” ءَ مان کنگ ءُ ٹریکٹرے ٹالیانی سر ءَ لڈگ ءَ رند کجام مارکیٹ ءَ فی مَن چہ ھساب ءَ بھا بنت بلے پشیم/پژم مارکیٹ ءِ یک گران نھادیں مڈی یے کہ ایشی ءَ چے بازیں زلورتے سامان جوڑ بنت۔
ھمے داب ءَ بلوچانی کوھنیں یک رسمے کہ “جلو ءُ سات” گُشگ بیت جلو ھما کاروان اِنت کہ وھدے اے ٹک وتی مالانی بھا کنگ ءِ واستا یک جارے پِرّینّت ءُ میتگ ءِ سجھیں مالدار گوں وتی مالاں دیم پہ نزیکیں “پِڑی” ءَ بزاں منڈی ءَ رو انت کہ ایشانی مساپری بگندے چار روچ یا گیشتر ءُ کمتر بہ بیت جلو گُشگ بیت ءُ کاروان ءِ مردم “جلوی” گُشگ بنت ءُ مالانی بھا کنگ ءَ رَند پد ءَ ھمے کاروان پہ دگہ زلورت ءِ زندگی ءِ سامانانی بہ ءَ زورگ ءِ واستا یک دگہ کاروانے ءِ رنگ ءَ سپر کنت ءَ ھاس کر گلہ/دان ءِ بھا زورگ ءِ واستا پند جنت ھمے کاروان ءَ “سات” گُش انت ءُ مردماں “ساتی” بلوچانی دیوان پُرس آروس ءَ ارچ پیمیں جشن ءُ جرگہ ءِ تہ ءَ پس کوشی یا ساھدارانی کُربان کنگ ءِ روا ات سک کوھن اِنت ءُ ھمے پیم سجّی ءُ لاندی ءِ وراک بلوچانی تہ ءَ باز گندگ کیت شیر ءُ روگن، کٹ، دورو، لسی، پنیر، نیمگ ساپیں روگن کہ (مدر) ءِ جنگ ءَ الّمی اِنت ءُ شیلانچ ءُ بلوچاں مدام چہ وتی مالاں کش اتگ ھمے پیم مالانی “پوست / سِل” ھوں بلوچاں وتی روچ روزانی کارانی واستا کارمرز کُرتگ اَنت آپی مشک کلّی ءُ اینزک پہ شیر بادینگے واستا کارمرز کُرتگ اَنت بازیں جاگہ ماھی ءَ مالانی پوست مردماں زمستان ءَ وتی گرم دیگ ءِ واستا پوشیتگ اَنت مالداری پہ وتی زند ءِ گوازینگ ءَ بلوچے ھمراہ بوتگ اَنت ءُ زمین ءَ ڈگارانی جوتگ ءِ ابید تجارتی کاروبار ءِ واستا ھوں مال دگہ ملکاں بھا کنگ بوتگ اَنت سومیانی ءِ جی ٹی ءَ ابید زمینی راہ ءَ کندھار ءَ سامان برآمد کنگ ءُ دیم دیگ بوتگ اَنت گیشتر ھندوستان، عمان ءَ اپس ءُ کالین ءُ سِل دیم دیگ بوتگ چُنگی ءِ سسٹم ءُ سرداری ٹیکس گرگ ءِ کانود ھوں بلوچ کبائلی سسٹم ءِ تہ ءَ تاکتور بوتگ اَنت ۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہ ءَ درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ءِ جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔