نبشتہ کار: نودان بلوچ
ھزاراں سالانی پند ءِ بُرّگ ءَ پد بنی آدم ءِ سرجمیں مادی ءُ غیر مادی دیمروئیءُ سوبمندیانی تہا زُبان یک بے دروریں کٹّے زانگ بیت۔ توارانی رِد ءُ بند ءَ چہ لبز ٹھ اَنت۔ ھمے لبز کہ یکجاہ بنت، گپ ءُ ھبر جوڑ بنت۔ بلئے زُبان تھنا لبزانی امبارے نہ اِنت۔ ایشی ءِ تہا انسان ءِ مارشت، سسّا، ھیال ءُ لیکہ ، راجی تب ، ءُ کرنانی کُتہ کاری گیدی کِسَہ، شعر ءُ بتلانی دروشمءَ ھوار اَنت۔ مارشت بنت کہ چاگردی جیڑہ ، راجدپتر بیت کہ ربیدگ، لبزانک بیت کہ رسانک، سائنس بیت کہ باپار، سیاسی جُنز بنت کہ نیکراھی سِتک، درست وڑے نہ وڑے زُبان ءِ چمدار اَنت۔ پرچہ کہ زُبان درانگازی ءِ مستریں ازباب اِنت۔
راجانی واستہ زُبان راجی زند ءُ پجارءِ اژدری ئیں بھر اِنت۔ آ زُبان اِنت کہ راجی دود ءُ ربیدگ ءَ پھازیت، آئی ءَ یکتا کنت ءُ پجارے دنت۔ اگاں راجے چہ وتی زُبان ءَ سِست بزانکہ اچ وتی سرجمیں دودمانی مڈی ءَ سِستگ۔ بلئے برے برے زبانانی سرا بدیں روچ ھم کاینت ۔ بازیں سیاسی ،چاگردی ءُ میاں اُستمانی جاورانی سَوَب ءَ زُبان نزور بنت ءُ اگاں آھانی پھازگ ءِ ھاترا شریں گامگیج زیرگ مہ بیت، گُڈسرا ھمے نزوریں زُبان پہ مُدامی بیگواہ بنت۔ بلئے اے مرگ تھنا یک زُبانے ءِ مرگ نہ بیت۔ ایشی ءِ ھمراھی ءَ گْوست ءِ سرجمیں کِسّہ ءُ ساچشت ھم مِر اَنت۔
ایتھنولوگ ءِ رِدا اے وھدی دنیا ءِ تہا 7099 زُبان پشت کپتگ ۔ بلئے درست یکیں ھالت ءَ نہ اَنت۔ اشانی تہا انگلش ، مینڈرین ءُ اسپینیءِ (ھسپانوی)وڑیں تمردیں زُبان ھم ھست بلئے ھزارانی کساس ءَ نزوریں زُبان ھم ھمے لڑا ھوار اَنت۔ اے گپ ءِ اندازہ ءَ ماگوں اے چیزءَ جت کنیں کہ سرجمیں دنیا ءِ آبادی ءِ نیم ءَ چہ گیشتریں بھر بس بیست ءُ سئے زبانانی تہا گپ جنت۔ دومی ھساب ءَ ما گْوشت کنیں کہ سرجمیں دنیا ءِ پنجاہ درسد ءَ گیش مھلوک دنیا ءِ زُبانانی تہا بس0.32% زُبان کارمرز کنت۔ ءُ دگہ نیمگے سدانی کساس ءَ چُشیں زُبان ھم ھست کہ آھانی گپ جنوک چہ پنجاہ ھزار، دہ ھزار یا چہ یک ھزارے ءَ کم اَنت ھمے نزوریں زُبانانی سرا بازیں پٹ ءُ پول ءَ پد گیشتریں زُبان زانتانی ھیال اِنت کہ داں اے کرن ءِ گُڈسرا دنیا ءِ زُبانانی نیم بھر گار ءُ بیگواہ بیت۔
زُبان بُنکی ھساب ءَ دو رنگ ءَ مریت ۔یکے وَ ایش کہ آئی ءِ گڈی گپ جنوک بہ مِریت، ءُ دومی ایش کہ آئی ءِ گپ جنوک وتی زُبان ءَ یل بہ دینت ءُ دگہ زُبانے بزیر اَنت بزانکہ(language shift) بہ کن اَنت۔ اے دوئیں جاورانی تہا زُبان پشت کپت نہ کنت۔ چوناھا پہ وشیں دلے کس وتی ماتی زُبان ءَ یل نہ دنت بلئے بازیں سَوَب ءُ جاور بنی آدم ءَ اے نیمگ ءَ تیلانک دینت۔
مثال ءِ ھبر ءَ اگاں یک زُبانے چہ باپار، روزگار، رسانک، وانگ ءُ چاگردءِ آ دگہ پھناتاں چہ گِستا کنگ بہ بیت ،تا بزان کہ آئی ءِ آکبت تھاری ءِ نیمگ ءَ تیلانک دیگ بوئگءَ اِنت۔ چیا کہ کار ءُ روزگار ءُ وانگ ءُ زانگ ءِ وڑیں آسراتی انسانءِ بُنکی لوٹ اَنت ۔ اگاں مھلوک ءَ اے چیز وتی زُبان ءِ جاگہ ءَ دگہ دری زُبانے ءِ مِنَتءَ بہ رس اَنت گڈا مھلوک بے وس بیت کہ ھما زُبان ءَ در بہ بارت ءُ وتی آسراتیاں بہ شوھازیت۔ اے چیز بنُکی دروشم ءَ یک پندلے کہ دومی راج ءِ پجار ءَ تاوان بار کَنَگ ءِ نیت ءَ سازگ بیت۔ ایشی ءِ آسرا برے برے پہ زانت ءُ باز براں پہ نزانتکاری مھلوک وتی زُبان ءَ چہ گِستا بوان کنت۔
اے وڑیں زُبان دژمنیں پندلانی بازیں درور انسان ءِ دپترا نکش اَنت کہ زوراکیں راجاں جاگھے پہ زور ءُ جاگھے پہ رِپک زور گپتگیں زمینانی مھلوک ءِ ھلاپ ءَ ساز اتگ اَنت۔ ھمے درورانی تہا یکے کوریا ءِ سرا جاپان ءِ زوراکی ءِ وھد ءَ گندگ ءَ کئیت کہ بندات ءَ وَ کوریا ءِ وانگجاھانی تہا کورین زُبان ءِ جاگہ ءَ جاپانی ءِ تہانودربر وانینگ بنت۔ بلئے چیزے وھدا رند کورین زُبان ءِ سرا ھم وانگجاھانی تہا پابندی جَنَگ بیت۔ ھمے وڑا ماں کورین زُبانءَ تاک ءِ شِنگ کنگ ءِ اجازت ھم نہ بیت۔ یک انچیں وھدے کئیت کہ کوریا ءِ مھلوک وتی نامانی جاگہ ءَ جاپانی نامانی زیرگ ءَ مجبور کنگ بیت۔
دگہ درورے بیستمی کرن ءَ تُرکی ءِ نیمگ ءَ چہ کُردی زُبان ءِ سرا جتگیں بندش اَنت۔ مرچاں اے بندش ظاہری رنگ ءَ وَ ھلاس اِش کُتگ اَنت بلئے دنیگہ ھم تُرکی ءَ کُردانی زُبان ھما چماں چارگ بیت کہ پیسرا چارگ بوتگ۔ کُردی سیاستدان بسیمہ کونکا ترکی ءِ پارلیمنٹ ءَ وھدیکہ کُردی زُبان ءَ گپ جَنَگ ءِ جھد کنت، پارلیمنٹ ءِ ممبر ھما دمان ءَ آئی ءِ گپ ءِ تہا دور کن اَنت کہ اِدا تُرکِش زُبان کارمرز بہ کن۔ دگہ ممبرے پاد کئیت ءُ گْوشیت” برو جرمنی ءَ ھمودا کُردی زُبان ءَ گپ بہ جن ۔”
بلوچ سرڈگار ءِ بھر ءُ بانگ ،ءُ دراج مُدتیں گلامی ءِ سَوَب ءَ بلوچ ءِ راجی یکجاھی، دود ءُ ربیدگ، راجی زند ءُ تب ءِ ھمراھی ءَ زُبان ھم مزنیں ھدے ءَ تاوان بار کتگ۔ پہ زُبان ءَ کار کنوکیں ادارہ ءُ دگہ آسراتی وتی جاگاہ ءَ، مرچی بلوچی ءِ ھما جیڑہ ھم نہ گیشّ اتگ اَنت کہ زبانے ءِ بنکی لوٹ بنت۔ اے بیست ءُ یکمی کرن ءَ ھم بلوچی ءِ نبشتہ رھنبدءِ جیڑہ ھما جاگہ ءَ اوشتاتگ کہ پیسرا بوتگ۔ نہ رومن پہ دلجمی منّگ بوتگ ءُ نہ کہ عربی۔ ھما نبشتہ کار کہ عربی نبشتہ رھبندا کارمرز کنگ ءَ اَنت ، آ اے گپ ءِ سرا ھم تپاک نہ اَنت کہ بلوچی ءِ آب کُجام اَنت۔ نہ بُن رھبند ءِ سرا شریں وڑا کار بوتگ، نہ کہ گالبندانی سرا ۔ ادارہ نہ بوئگ ءِ سَوَب ءَ لبزانک ھم نزوری ءِ مُجاں اندیم اِنت ۔ الیکٹرانک رسانک وَ بلوچی ءَ بنیاد ءَ چہ نہ بوتگ۔ وھد وھد ءِ سرا سئے چار تاک ءُ ماھتاک دیما اتکگ، بلئے مالی نگیگیانی سَوَب ءَ گیشتریں تاک ءُ ماھتاک ھم پشت نہ کپتگ اَنت ۔ایشی ءِ اثر مرچی مئے دیما اِنت۔ شریں رجانک، شریں ساچشت ءُ پٹ ءُ پول ءِ واستہ پِڑ روچ پہ روچ تنک تِر بوان بوتگ داں اے جاگہ ءَ رس اتگ۔ آدگہ جیڑہ وَ وتی جاگہ ءَ بلئے بژنی ھبرے کہ مرچی گیشتریں بلوچ وانندہ وتی زُبان ءَ نبشتہ کُت ھم نہ کن اَنت۔ ھما بھر کہ نبشتہ کُت کنت آ ھمے بُرز ءِ جنجالاں ماں پتاتگ اَنت۔ اے توامیں جیڑھانی ذمہ وار بنیادی ھساب ءَ بلوچ ءِ راجی گلامی اِنت۔ ءُ دانکہ بلوچ گُلام اِنت، اے جیڑہ ھمے داب ءَ مان اَنت۔
دنیا ءِ ھمک زوراک ءِ وڑا پاکستان ءَ ھم بلوچی زُبان ءِ ھلاپءَ وڑ وڑیں پندل ساز اتگ ۔ جاگھے پہ ھُنر ءُ ھیلہ ءُ جاگھے پہ زورانسری۔ بلوچی ءِ ھلاپ ءَ ساز اتگیں پندلانی مقصد بلوچ ءِ ڈی کلچرلائز یشن اِنت۔ اے پالیسیانی تہا یکے بلوچ وانندھاں چہ بلوچی ءَ گِستا کنگ اِنت۔ اے چیزا بگندئے بلوچی زُبان چہ درستاں گیش تاوان بار کُتگ۔ ھما اولی روچ ءَ کہ بلوچ ءِ چُک وانگجاہ ءَ رؤت آئی ءَ(اردو) یک انچیں زُبانے وانینگ بیت کہ نہ آئی ءَ لوگ ءَ اش کُتگ ءُ نہ کہ میتگ ءَ۔ نہ اے زُبان ءِ گالاں آئی ءِ سر پِر بیت ءُ نہ کہ گالواراں۔ پدا وانگجاہ ءِ ھمے اولی روچ رؤت داں آئی ءِ اسکول ءِ گُڈی روچ ءَ سر بیت ، ھمے درامدیں زُبان آئی ءِِ گُٹ ءَ لوپ اِنت۔ بلوچ ءَ چہ بلوچی ءَ سندگ ءِ اے ھما اولی پندل اِنت کہ گْوستگیں ھپت دھک ءَ چہ سازگ بوھگ ءَ اِنت۔
چُکّاں چہ ماتی زُبان ءَ گِستا کنگ یکے وَ آھاں چہ وتی زُبان ءَ زبھر کنت ءُ دومی آھانی پگری ردوم ءِ دیم ءَ مزنیں اڑاندے جوڑ بیت۔ پرچہ کہ اے ھساب ءَ نودربرءِ وستہ اولی کارزانت ءِ دربرگ نہ بیت، درامدیں زُبانے ءِ دربرگ بیت۔ ءُ آ داں دہ ، پانزدہ سال ءَ یکشل ءَ ھمے درامدیں زُبان ءِ دربرگ ءِ جُھد ءَ انچو مانگیشیت کہ نیچرل ءُ سوشل سائنسءِ وانگ ءِ کَٹّ ءَ گْوز ایت۔
دود ءُ ربیدگ ءُ وانگ ءُ زانگ ءِ واستہ کار کنوکیں میاں اُستمانی گل یونیسکو چُکّاں ماں وتی ماتی زُبان ءَ وانینگ ءِ ارزشت ءِ ھوالہ ءَ گْوشیت،
” چُکّاں ماتی زُبان ءِ تہا وانینگ اے ھاترا شر تِر اِنت کہ ھمے زُبان آھانی لوگانی تہا ھم کارمرز بیت۔ ھچ زُبان چہ دومی ءَ مستر ءُ کستر نہ اِنت ۔ ھرچ زُبان ءَ اینچو بود مان کہ وتی گپ جنوک ءَ سنچ ءُ سرپدی بہ دنت۔ھمے واستہ بائد اِنت کہ چُک گیش ءَ چہ گیش وتی ماتی زُبان ءِ تہا وانینگ بہ بنت ۔یک لینگوا فرینکوا یے یا پہ گپ ءَ ھال ءَ گیش کارمرز بوؤکیں زُبانے ھچبر ماتی زُبان ءِ مٹ نہ بیت۔ ۔۔۔۔۔۔ ”
بلوچ ورنائاں چہ بلوچی ءَ گِستا کنگ ءِ آسر مئے دیم ءَ اِنت۔ کہ گیشتریں وانندہ ماسٹر کنگ ءَ پد ھم نہ بلوچی وانگ زان اَنت ءُ نہ کہ نبشتہ کنگ۔ دومی نیمگ ءَ ھما ورنا کہ بلوچی ءِ جند ءِ تہا ایم۔ اے کنگ لوٹ اَنت آیانی واستہ شریں اُستاد ءُ آسراتی وتی جاگہ ءَ ، چُشیں کتابے ھم نیست کہ بلوچی زُبان ءُ لبزانک ءِ سرا الکاپیں چمشانکے بہ دنت۔
پاکستان ءِ نیمگ ءَ چہ بلوچی ءِ ھلاپ ءَ دگہ زوراکی یے پرائیوٹ سیکٹر وانگجاھانی تہا بلوچی زُبان ءِ وانینگ ءِ سرا ھما وانگجاھانی ھلاپ ءَ وڑ وڑیں کاروائی اَنت۔ اے وڑیں گیشتر وانگجاہ ریاست ءَ بے وس کُتگ اَنت کہ بلوچی زُبان ءِ وانینگ ءَ یل بہ دینت۔ دو ھزار چاردہ ءَ تربت ءَ یک لینگویج سینٹرے ءِ سرا بندش جَنَگ ءِ یک نیمونے ھمے ھم پیش کنگ بیت کہ اودا بلوچ زھگاں بلوچی زُبان پرچہ وانینگ بوئگ ءَ اِنت۔ دومی نیمگ ءَ ھما پرائیوٹ اسکول اَنت کہ وھد وھد ءِ سرا پوج ءُ ایجنسیانی بیھار ءُ دزمانجنیءِ دیمپان اَنت۔
گوستگیں چیزے سالانی تہا گْوادر، پنجگور ءُ تربت ءِ ھمراھی ءَ بلوچستان ءِ بازیں شھراں کتابانی دکانانی سرا پاکستان ءِ لشکر ءَ اُرش کتگ ءُ بلوچی کتاب گپتگ ءُ گوں وت برتگ اَنت۔ لشکر ءَ کتابانی ھمراھی ءَ دکاندار ھم آوار جتگ اَنت۔ آوار جتگیں دکاندار لٹ ءُ کُٹ ءُ بیھارا پد ھمے شرط ءِ سرا یل داتگ اَنت کہ دگہ برے آیانی دکاناں بلوچی کتاب ایر کنگ مہ بیت۔ اے بندش جتگیں سرجمیں کتاب نہ سیاسی بوتگ اَنت ءُ نہ کہ آشوبی۔ بس لبزانکی کتاب بوتگ اَنت۔
پہ بلوچی زُبان ءِ بیگواھی ءَ پاکستان ءِ پالیسیانی لڑ ءَ کتابانی دُکانانی سرا چھاپہ ءَ ابید بازیں کتابجاھانی سرا اُرش ءُ کتابانی ماندارگ، بلوچی زبان ءِ شاعر، لبزانت ءُ گلوکارانی لوگانی سرا اُرش ءُ لوگانی ماندارگ، صبا دشتیاری ءُ زاھد آسکانی ءِ وڑیں زُباں دوست ءُ لبزانتانی شھید کَنَگ، بلوچی ءِ زانتکار ءُ نبشتہ کاراں بیھار دیگ، ءُ بلوچی زُبان ءَ چہ روزگار ،باپار ءُ رسانکءِ ھمراھی ءَ چاگرد ءِ ھمک پھنات ءَ چہ سِندگ ءُ گِستا کنگ اوار اَنت ۔ اے پالیسیانی مول ءُ مراد بلوچ ءَ ڈی کلچرائز کنگ ءَ پد پگری گلامی ءِ آماچ کنگ اِنت۔
اے وا تچکیں ھبرے کہ پاکستان ءِ زُبان دژمنیں پندل روچ پہ روچ ودّ اَنت ءُ مھکم تِر بنت۔ بلوچی ءِ تاوان بار کنگ ءِ نیت ءَ بازیں نوکیں رِپک ءُ راھے ھم سازگ بیت۔ دانکہ بلوچستان آزات مہ بیت ریاست ءِ اے پالیسی ھمے داب ءَ بلوچی ءِ ھلاپ ءَ برجاہ بنت ۔ بلئے بلوچ ھاک ءِ ھمراھی ءَ بلوچی زُبان ءِ پھازگ ءِ ڈُبّہ ھم بلوچانی کوپگ ءَ اِنت۔ چیا کہ اے جنگ ءِ پھنات دو اَنت۔ یکے وت ءَ آجو کنگ ءُ دومی وت ءَ رکّینگ۔
